O nowotworach krwi

Dziedziczenie grup krwi i konflikt serologiczny – kompendium wiedzy z tabelą

W ramach układów grupowych, które wspólnie określają grupy krwi wyróżniamy układ AB0 (czyli grupy A, B, AB oraz 0), a także układ Rh (który może przybierać formę Rh+ i Rh-). Co oznaczają te symbole, po kim dziecko dziedziczy grupę krwi i od jakich czynników oraz prawidłowości zależy ten proces?

03.04.2024

Konsultantka merytoryczna Bernadetta Owczarek

Internista, Lekarz Konsultant Fundacji DKMS

Bernadetta.Owczarek@dkms.pl

Więcej artykułów

Jak dziedziczy się grupę krwi u człowieka?

Dziedziczenie grup krwi u człowieka przebiega zgodnie z prawami Mendla – a w zasadzie zgodnie z II prawem Mendla, które opisuje przekazywanie do kolejnych pokoleń tak zwanego „czynnika dziedziczenia” (tak w czasach czeskiego naukowca określano geny oraz allele).

Zgodnie z prawem Mendla, dziecko dziedziczy od rodziców po jednej z wersji genów (czyli wspomnianych alleli), warunkujących ostateczną grupę krwi. Co ciekawe, to właśnie gen odpowiadający za grupę krwi u dziecka jest jednym z niewielu genów, posiadających kilka wersji (alleli) – określa się je wówczas mianem alleli wielokrotnych.

Wyróżnia się 3 allele, odpowiedzialne za powstawanie grupy krwi u potomstwa. Są to allele Ia, Ib oraz i0. Allele Ia oraz Ib to tak zwane allele dominujące, warunkujące powstanie grupy krwi (czyli obecność antygenów na powierzchni czerwonych krwinek), natomiast allel i0 to allel recesywny (nie koduje on żadnego antygenu). W związku z tym pomiędzy allelami dominującymi zachodzi kodominacja – oznacza to, że żaden z nich nie dominuje nad drugim. Inaczej wygląda kwestia przy połączeniu się alleli dominujących i recesywnych – wówczas, jak sama nazwa wskazuje, allel dominujący ma „przewagę” nad allelem i0.

Dziedziczenie grup krwi – układ AB0

W ramach układu AB0 u człowieka wyróżnia się cztery grupy krwi, a w tym: grupę A, B, grupę AB oraz 0. Oznacza to, że na powierzchni erytrocytów występują konkretne antygeny. U osób z grupą krwi A jest to antygen A, u osób z grupą B – analogicznie, antygen B. Pacjenci mający grupę AB posiadają na powierzchni erytrocytów oba antygeny, natomiast ci z grupą krwi 0 – nie posiadają na czerwonych krwinkach żadnych antygenów. Warto także dodać, że osocze danej osoby zawiera przeciwciała zwalczające antygeny nieobecne u Pacjenta, co jest istotne w kontekście przetaczania krwi.

Jak więc w praktyce dochodzi do wykształcenia się grupy krwi w układzie AB0? Osoba posiadająca grupę krwi AB odziedziczyła od jednego z rodziców allel A, a od drugiego – allel B. Gdy dziecko ma grupę krwi A lub B, może to oznaczać, że otrzymało od obu rodziców allel A lub allel B lub też od jednego rodzica uzyskało allel A lub B, a od drugiego – allel recesywny (i0). Jeśli z kolei dana osoba ma grupę krwi 0, wówczas odziedziczyła od rodziców oba allele recesywne.

Dziedziczenie grupy krwi – czynnik Rh

Grupa krwi w układzie Rh kształtuje się w wyniku obecności (lub nieobecności) na powierzchni erytrocytów konkretnego białka, określanego jako antygen D. W układzie występują dwa allele: jeden z nich to dominujący D (białko obecne), drugi – recesywny d (białko nieobecne). Jeśli dana osoba posiada genotyp DD lub Dd (czyli z genem dominującym), wówczas jej grupa krwi to Rh+. Jeśli jednak jej genotyp to dd, to w takiej sytuacji będzie miała grupę Rh-. Dziedziczenie grupy krwi w ramach układu Rh odbywa się podobnie, jak w przypadku układu AB0 – każdy z rodziców przekazuje dziecku po jednym allelu. I tak:

jeśli oboje z rodziców mają grupę krwi Rh+, wówczas dziecko będzie miało grupę krwi Rh+;
jeśli oboje z rodziców mają grupę krwi Rh-, wówczas dziecko będzie miało grupę krwi Rh-;
jeśli jeden z rodziców ma grupę krwi Rh+, a drugi - Rh-, to dziecko może mieć grupę Rh+ lub Rh-.

Warto tutaj dodać, że antygen D występuje u około 85% osób - oznacza to, że większość osób (właśnie około 85% populacji rasy białej) ma grupę krwi Rh+. W odróżnieniu od przeciwciał przeciw głównym antygenom grup krwi (A i B) – w krwi nie występują naturalne przeciwciała przeciw Rh (czyli anty-D), tylko mogą powstawać potem, podczas życia. Najczęściej dochodzi do tego podczas ciąży (powodując pojawienie się konfliktu serologicznego) albo po transfuzjach.

Po kim dziecko dziedziczy grupę krwi? Dziedziczenie grupy krwi u człowieka – tabela

Dziedziczenie grup krwi u człowieka odbywa się zgodnie ze wspomnianymi już powyżej prawami Mendla. W związku z tym, o ostatecznej grupie krwi decyduje przekazanie dwóch alleli - jednego od ojca i jednego od matki. Możliwe grupy krwi u dziecka względem grup krwi jego rodziców obrazuje poniższa tabela:

Możliwe antygeny D i czynnik Rh u dziecka względem Rh rodziców obrazuje poniższa tabela:

Konflikt serologiczny a grupy krwi – dziedziczenie

Konflikt serologiczny matczyno-płodowy jest sytuacją, w której układ odpornościowy kobiety wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko erytrocytom płodu – z uwagi na niezgodność w układzie Rh. W praktyce oznacza to, że jeśli matka ma grupę krwi Rh-, a u dziecka występuje grupa Rh+, to w przypadku kontaktu z krwią płodu organizm kobiety identyfikuje „obcą” krew jako zagrożenie. Może to prowadzić (w różnych sytuacjach) zarówno do hemolizy u kobiety (czyli do rozpadu czerwonych krwinek), jak i do anemii (niedokrwistości) u płodu.

Jak kształtuje się ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego?

W sytuacji, w której matka ma grupę krwi Rh+ nie dojdzie do rozwoju konfliktu serologicznego, ponieważ jej organizm nie będzie wytwarzał przeciwciał przeciwko krwinkom płodu, z uwagi na ich zgodność a grupą krwi matki.
W sytuacji, w której oboje rodziców ma grupę krwi Rh- również nie dojdzie do konfliktu serologicznego, ponieważ dziecko także odziedziczy grupę Rh- – zgodną z grupą kobiety.
Do konfliktu serologicznego może natomiast dojść, jeśli kobieta ma grupę krwi Rh-, a mężczyzna – Rh+. W takiej sytuacji nie można określić, jaką grupę w układzie Rh będzie miało dziecko (+ czy -), więc ryzyko konfliktu występuje.

W sytuacji zagrożenia konfliktem serologicznym bada się u kobiety poziom przeciwciał anty-D (czyli przeciwciał przeciwko krwi grupy Rh+) lub wykonuje się test z wolnego DNA płodowego matki i na jego podstawie określa się grupę krwi płodu. Jeśli konflikt serologiczny występuje, matka powinna otrzymać zastrzyk z immunoglobuliny-D przed porodem, a także przed inwazyjnymi badaniami prenatalnymi (jeśli te będą miały miejsce).

Czy konflikt serologiczny może wystąpić w pierwszej ciąży?

Konflikt serologiczny jak najbardziej może wystąpić w pierwszej ciąży, jeśli doszło podczas jej trwania do zabiegów mogących skutkować kontaktem matki z krwią płodu. Wśród tych zabiegów wyróżnia się spontaniczne krwawienia z pochwy, poronienie oraz aborcję, inwazyjne badania prenatalne (biopsja kosmówki, amniopunkcja). Oprócz tego ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego istnieje przy ciąży pozamacicznej. W każdej z tych sytuacji lekarz ocenia ryzyko i może zadecydować o podaniu Pacjentce immunoglobuliny anty-D.

Źródła: