Cytologia – co to jest, na czym polega i co wykrywa?

Jednak najczęściej terminem „cytologia” określa się ginekologiczne badanie przesiewowe w kierunku wykrycia raka szyjki macicy. Sam wynik badania nie jest rozpoznaniem choroby, stanowi natomiast podstawę do wykonania badań uzupełniających diagnostykę.

Co to jest cytologia?

Badanie cytologiczne jest badaniem polegającym na wykonaniu oceny mikroskopowej komórek nabłonka pobranych z tarczy i kanału szyjki macicy za pomocą specjalnej, przystosowanej do tego badania szczoteczki.

Badanie wykrywa obecność komórek nowotworowych oraz identyfikuje wszystkie komórki, które są nieprawidłowe (atypowe, dysplastyczne).

Badanie cytologiczne wykrywa też zmiany, które wynikają z zakażenia HPV, ale w celu potwierdzenia lub wykluczenia tego zakażenia należy wykonać badania uzupełniające.

Średnia czułość cytologii (czyli wykrywalność choroby) wynosi od 60 do 70%, a swoistość (czyli identyfikacja osób zdrowych) około 95%.

Cytologia – co wykrywa? Cytologia płynna a zwykła

Dzięki badaniu cytologicznemu możemy wykryć obecność komórek nowotworowych oraz nieprawidłowych komórek atypowych i dysplastycznych umiejscowionych w obrębie ujścia szyjki macicy i w jej kanale.

W Polsce dostępne są dwa rodzaje badania cytologicznego, które różnią się sposobem, w jaki przechowuje się podczas transportu pobrany materiał komórek nabłonka macicy.

Wyróżniamy:

• cytologię konwencjonalną – materiał pobrany odpowiednią szczoteczką jest nanoszony na suche szkiełko mikroskopowe oraz utrwalany 98 % roztworem etanolu w sprayu. Tak przygotowaną próbkę przekazuje się do laboratorium;
• cytologię LBC czyli płynną (od angielskiej nazwy – Liquid-based cytology) - materiał pobrany od Pacjentki umieszczany jest wraz z końcówką szczoteczki w pojemniku ze specjalnym płynem i w ten sposób zostaje przekazany do laboratorium (zapobiega to uszkodzeniu pobranych komórek). Tam zostanie przeniesiony na specjalny filtr, dzięki któremu jest oczyszczony z niepożądanych elementów (śluzu, krwinek czerwonych czy bakterii) i dopiero wtedy próbka trafia na szkiełko mikroskopowe do analizy mikroskopowej.

Czy cytologia płynna jest lepsza od konwencjonalnej?

W przypadku cytologii konwencjonalnej cytolog ogląda na szkiełku wszystko, co znajduje się w pobranym materiale. Cytologia płynna jest jak filtr, przez który widać tylko te elementy, które są potrzebne do postawienia diagnozy i rozpoczęcia leczenia. Zastosowanie podłoża płynnego jako medium dla materiału pobranego z szyjki macicy umożliwia też wykonanie kilku niezbędnych testów diagnostycznych z jednego pobrania.

Oczywiście cytologia konwencjonalna, wykonywana regularnie, nadal jest pożądanym elementem profilaktyki raka szyjki macicy i nie należy z niej rezygnować. Jednak, jeśli kobieta ma możliwość wykonania cytologii płynnej, to warto, by się na nią zdecydowała.

Jak pobierana jest cytologia?

Samo pobranie materiału do badania cytologicznego odbywa się podczas badania ginekologicznego. Lekarz lub położna zakłada do pochwy wziernik, następnie rozsuwa go, aby zapewnić swobodny dostęp do głębiej położonej w pochwie tarczy szyjki macicy. Następnie odpakowuje nową, jednorazową szczoteczkę ginekologiczną (czyli patyczek zakończony elastycznymi „włoskami” z tworzywa) i wprowadza ją do pochwy. Końcem szczoteczki omiata szyjkę macicy, zbierając próbkę śluzu, nabłonka i co najważniejsze – znajdujących się w nim komórek. Po zebraniu materiału wyjmuje szczoteczkę z pochwy i przenosi próbkę na szkiełko lub zabezpiecza końcówkę szczoteczki w probówce z płynem. Po usunięciu wziernika (i ewentualnym dalszym badaniu ginekologicznym lub USG, które wykonuje się zawsze po, a nie przed pobraniem cytologii) Pacjentka może wstać i ubrać się.

Wiele osób zastanawia się, czy badanie cytologiczne można wykonywać u dziewczyn lub kobiet, które jeszcze nie współżyły bądź u kobiet ciężarnych.

Odpowiedź na te wątpliwości w obu tych przypadkach brzmi – jak najbardziej! Jeśli istnieją wskazania do skontrolowania komórek pochodzących z szyjki macicy lub dana kobieta weszła już w wiek zalecanej profilaktyki, badanie wykonywane jest bez problemu.

Jeszcze jedna wątpliwość dotyczy pytania o to, czy cytologia boli. Ogólnie badanie to nie powinno być bolesne, wiele kobiet nawet nie odczuwa momentu zetknięcia końcówki szczoteczki z szyjką macicy.

Oczywiście wrażenia z takiego badania są kwestią indywidualną i osobniczą, dlatego jeśli kobieta obawia się bólu (na przykład odczuwała go przy pobieraniu cytologii u innego ginekologa lub położnej, bądź ma na szyjce macicy zmiany o typie nadżerki lub ektopii) powinna porozmawiać o tym z lekarzem lub położną przed rozpoczęciem całej procedury i zwrócić uwagę na większą delikatność badania.

Jak przygotować się do badania?

Do badania cytologicznego nie trzeba przygotowywać się w specjalny sposób, jednak należy zastosować się do kilku zasad, ważnych z uwagi na jakość pobranej próbki oraz zminimalizowanie ryzyka jej zanieczyszczenia bakteriami czy zbędnymi komórkami.

Ważna informacja przed badanie to taka, że nie należy zgłaszać się na cytologię w trakcie miesiączki – to jest tak naprawdę jedyne do niej przeciwskazanie.

Przed cytologią należy więc:

• zgłosić się na badanie najwcześniej 3–4 dni po zakończeniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem kolejnej, przy czym „modelową” datą na pobranie próbki do badania cytologicznego jest połowa cyklu;
• powstrzymać się od aktywności seksualnej na co najmniej 24 godziny przed pobraniem próbki;
• na 4 dni przed badaniem zaniechać stosowania jakichkolwiek preparatów dopochwowych, irygacji pochwy, a także używania tamponów;
• 24 godziny przed badaniem nie powinno poddawać się innemu zabiegowi lub badaniu ginekologicznemu.

Jeśli kobieta w dniu umówionego badania wie, że ma infekcję intymną lub stan zapalny – również nie powinna w takich okolicznościach oddawać materiału do testów z uwagi na możliwość zafałszowania wyników. Cytologię powinno się wykonać po całkowitym wyleczeniu infekcji.

Interpretacja wyników cytologii

Wynik badania cytologii zwykle otrzymujemy po 2–3 tygodniach.

Wynik może być prawidłowy lub nieprawidłowy. Jeśli jest prawidłowy – wówczas oznacza to, że w próbce nie stwierdzono obecności żadnych nieprawidłowych i podejrzanych komórek.

Jeśli natomiast wynik jest nieprawidłowy, to do jego identyfikacji stosuje się opisowy system Bethesda (TBS - The Bethesda System).

W Polsce od 2001 roku Polskie Towarzystwo Ginekologiczne rekomenduje ocenę wyników badania cytologicznego opartą właśnie na tym systemie (zastąpiono nim dawniej stosowaną 5-stopniową skalę Papanicolau).

Zawierają się w nim następujące skróty:

• NILM (negative for intraepithelial lesion or malignancy) – wynik prawidłowy, brak komórek podejrzanych i nowotworowych
• ACS (atypical squamous cells) – wynik nieprawidłowy - obecne nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego
  • ASC-US (atypical squamous cells of undetermined significance) – obecne nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu, zmiany graniczne (można podejrzewać przewlekły stan zapalny)
  • ASC-H (atypical squamous cells, cannot exclude high-grade squamous intraepithelial lesions) - obecne nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, wśród których nie można wykluczyć zmian śródnabłonkowych dużego stopnia
• LSIL (low-grade squamous intraepithelial lesion) – wynik nieprawidłowy - obecna zmiana śródnabłonkowa małego stopnia (tu można podejrzewać zakażenie HPV), określany też jako CIN-1 (cervical intraepithelial neoplasia) czyli śródnabłonkowa neoplazja małego stopnia (zmiany mogące prowadzić do rozwoju nowotworu)
• HSIL (high-grade squamous intraepithelial lesion) – wynik nieprawidłowy - obecna zmiana śródnabłonkowa dużego stopnia tu wyróżniamy:
  • CIN2 – śródnabłonkowa neoplazja średniego stopnia
  • CIN3 – śródnabłonkowa neoplazja dużego stopnia
  • AGC (atypical glandular cells) - obecne nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego
  • CIS (carcinoma in situ) – rak płaskonabłonkowy in situ (co dosłownie oznacza „w miejscu”, zmiany nie rozsiane)
  • AIS (adenocarcinoma in situ) - rak gruczołowy in situ (podobnie jak CIS)

Interpretację wyników cytologii każdorazowo należy powierzyć lekarzowi lub położnej – to właśnie specjaliści będą w stanie rozwiać wątpliwości Pacjentki co do wyniku, zlecić ewentualne, dalsze badania diagnostyczne oraz uspokoić kobietę i przekazać jej dobre wieści lub powiadomić o konieczności dalszych badań.

Cytologia – program profilaktyczny NFZ. Co ile cytologia jest pobierana?

W Polsce realizowany jest program profilaktyki raka szyjki macicy, w ramach którego kobiety w wieku od 25 do 64 lat, które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich trzech lat lub są obciążone czynnikami ryzyka (zakażone wirusem HIV, przyjmujące leki immunosupresyjne, zakażone wirusem HPV — typem wysokiego ryzyka), i nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 12 miesięcy, mogą skorzystać z darmowego badania cytologicznego w technologii konwencjonalnej.

Na cytologią profilaktyczną nie jest potrzebne skierowanie. Adresy przychodni wykonujących bezpłatne badania profilaktyczne w ramach programu NFZ dostępne są pod adresem:

www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/

Jeśli wynik będzie prawidłowy — lekarz zaleca ponowne badanie profilaktyczne po upływie 3 lat lub w uzasadnionych przypadkach po upływie 12 miesięcy.

Jeśli w badaniu zostały stwierdzone zmiany o charakterze dysplastycznym — lekarz kieruje na dalszą diagnostykę, tj. badanie kolposkopowe lub badanie kolposkopowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego.

Jeśli rozpoznano raka szyjki macicy lub inne schorzenie — kobieta zostanie skierowana do leczenia specjalistycznego lub na dalszą, pogłębioną diagnostykę.

W programie NFZ kobietom przysługuje refundacja cytologii raz na 3 lata, jednakże ginekolodzy zalecają, by poddawać się temu testowi przynajmniej raz w roku.

Źródła:

1. Redakcja mp.pl, konsultacja: prof. R. Jach, Cytologia – kiedy robić badanie, co oznaczają wyniki [w:] Medycyna Praktyczna, 25.02.2022

2. R. Jach, M. Mazurec, M. Trzeszcz, M. Stukan, W. Kolawa, A. Markowska, P. Knapp, B. Galarowicz, A. Fuchs, K. Florczak, PTKiPSM: Stanowisko dotyczące schematu postępowania w skriningu podstawowym raka szyjki macicy PTGiP [w:] Medycyna Praktyczna, 27.03.2023

3. Cytologia na podłożu płynnym – nowa, dokładniejsza metoda szansą na skuteczniejszą walkę z rakiem szyjki macicy [w:] onkonet.pl, dostęp: 29.09.2023

4. Wyszukiwarka programów profilaktycznych NFZ: https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne

5. A. Szuścik, O co chodzi z cytologią? Odpowiedzi na 10 ważnych pytań [w:] sexed.pl, dostęp: 19.09.2023