Transplantacja krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku – na czym polega ta metoda?

Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku przeprowadza się w procesie leczenia chorób krwi zarówno nowotworowych, jak i nienowotworowych. Komórki krwiotwórcze pobierane są od spokrewnionych lub niespokrewnionych dawców, a następnie podawane są choremu. Taki rodzaj transplantacji określa się jako alogeniczny. Możliwa jest także tak zwana autotransplantacja, czyli podanie choremu jego własnych komórek. Przed zabiegiem stosuje się intensywne leczenie przeciwnowotworowe. Własne komórki krwiotwórcze mogą wówczas pozwolić na odbudowanie szpiku i odzyskanie prawidłowego składu krwi. Transplantacja komórek krwiotwórczych to złożona, wieloetapowa procedura. Pacjent przebywa w szpitalu nawet miesiąc, a dalsze leczenie odbywa się w domu i może trwać nawet kilkanaście miesięcy. Jeśli dochodzi do powikłań, wszystkie etapy zostają wydłużone.

Przeszczepienie szpiku od dawcy spokrewnionego lub niespokrewnionego

Całą procedurę uruchamia etap kwalifikacji wstępnej, która przeprowadzana jest w ośrodku mającym wykonać zabieg. Ocenia się wówczas zasadność wykonania przeszczepienia oraz określa się ryzyko z tym związane. Kolejny etap to wnikliwe badania chorego, które mają na celu ocenę wydolności narządów oraz wykluczenie sytuacji, które mogłyby mieć negatywny wpływ na przebieg samego przeszczepienia oraz okresu poprzeszczepowego. Gdy chory pomyślnie przejdzie ten etap, rozpoczynają się poszukiwania dawcy o jak najwyższym stopniu zgodności tkankowej HLA z biorcą. Oczywiście najpierw bierze się pod uwagę rodzeństwo chorego, ale tylko 25% chorych może liczyć na zgodność HLA w tym przypadku, jeśli oczywiście posiada rodzeństwo. Dodatkowo, część dawców rodzinnych może zostać zdyskwalifikowanym z powodów np. medycznych, co powoduje, ze możliwość znalezienia dawcy rodzinnego jest jeszcze mniejsza. Pozostali muszą czekać na znalezienie dawcy wśród osób niespokrewnionych. Dawcą krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku może zostać niemal każdy zdrowy człowiek. Wystarczy zarejestrować się w rejestrze dawców szpiku. Przeciwwskazaniami są niektóre choroby przewlekłe, genetyczne, autoagresywne, zakaźne oraz zbyt podeszły wiek. W Polsce dawcę niespokrewnionego znajduje nawet 80% osób chorych. Po zakwalifikowaniu dawcy przystępuje się do zabiegu. W ramach przygotowania do przeszczepienia, w fazie tak zwanego kondycjonowania, przeprowadza się zwykle agresywną chemioterapię i jeśli trzeba – radioterapię, których celem jest zniszczenie możliwie największej ilości komórek nowotworowych. Niestety, dochodzi też wówczas do zniszczenia prawidłowego szpiku pacjenta. Może się on odbudować tylko dzięki przeszczepieniu komórek krwiotwórczych. Ten etap doprowadza czasem do dramatycznego, przejściowego spadku parametrów morfologii krwi. Obniża się liczba białych krwinek odpowiedzialnych za odporność, spada liczba płytek krwi zapewnianych prawidłową krzepliwość oraz krwinek czerwonych, które transportują tlen w organizmie. Chory najczęściej musi mieć przetaczane preparaty krwi. Następnym etapem jest właściwy przeszczep, który polega na podaniu choremu komórek krwiotwórczych dawcy. Zabieg wygląda jak zwykłe przetoczenie krwi, trwa od kilkunastu minut do godziny.W 85% przypadków materiał przeszczepowy (krwiotwórcze komórki macierzyste szpiku) pobierany jest z krwi obwodowej, w 15% z talerza kości biodrowej.. Podane dożylnie komórki krwiotwórcze dawcy wraz z krwią trafiają do szpiku. Po zabiegu rozpoczyna się okres potransplantacyjny, czyli czas czekania na przyjęcie się przeszczepu. Gdy po 14-30 dniach okaże się, że w krwi obwodowej pojawiły się nowe krwinki białe oraz zanika konieczność przetaczania preparatów krwi, to znak, że szpik zaczął pracować. W tym szczególnym okresie wyczekiwania chory ma niezwykle obniżoną odporność, a ryzyko ewentualnych zakażeń i powikłań infekcyjnych jest bardzo wysokie. Musi on przebywać w odosobnieniu i przestrzegać skrupulatnie zasad ochrony przed ewentualnymi zakażeniami. Nawet najmniejsza infekcja jest bardzo groźna i wymaga natychmiastowego działania, które musi doprowadzić do jej wyleczenia. W czasie oczekiwania na przyjęcie się przeszczepu mogą doskwierać bóle kości i stawów, bóle spowodowane zapaleniem błony śluzowej przewodu pokarmowego. Kiedy jednak zaczną pojawiać się nowe krwinki, stan chorego dynamicznie się poprawia. Gdy we krwi pojawi się odpowiednia liczba prawidłowych krwinek, a stan pacjenta będzie stabilny, chory może zostać wypisany ze szpitala, musi jednak stawiać się w ośrodku transplantacyjnym, najczęściej raz w tygodniu, w celu wykonania badań kontrolnych i ewentualnego przetoczenia krwinek czerwonych lub płytek krwi. Po upływie trzech miesięcy po przeszczepieniu wizyty te stają się coraz rzadsze.

Przeszczep autologiczny

W tym przypadku pacjent jest zarówno biorcą, jak i dawcą krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku. U chorego wywołuje się stan remisji choroby i w tym czasie krwiotwórcze komórki macierzyste zostają pobrane i zamrożone. Po pewnym czasie przeprowadza się kondycjonowanie, czyli przygotowanie chorego podając wysokodawkowaną chemioterapię i/lub napromienianie całego ciała. Kolejnym krokiem jest podanie pacjentowi jego własnych, odmrożonych krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku, które mają zregenerować krew. Transplantacja autologiczna jest pozbawiona działania przeciwnowotworowego, które wynika z aktywności komórek odpornościowych. Nie jest też obciążona tak dużym ryzykiem powikłań, jak w przypadku przeszczepów od dawców spokrewnionych lub niespokrewnionych. Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku jest metodą, która daje nadzieję na wyleczenie wielu chorób krwi. Przeszczepienie szpiku poprawia rokowanie w niektórych rodzajach białaczek. To skomplikowany proces, bardzo obciążający organizm pacjenta, jednak metoda ta daje szanse na wyleczenie z poważnej choroby. Bibliografia:

• Kałwak K. (red.), Hematopoetyczne komórki macierzyste - pytania i odpowiedzi, MedPharm, Wrocław 2009, ISBN 978-83-60466-68-1
• Waterbury L. Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 1998, ISBN 83-85842-68-3
• Fabijańska-Mitek J., Nowak J. Immunogenetyczne podstawy doboru dawców oraz przeszczepiania komórek krwiotwórczych i narządów, OINPHARMA, Warszawa 2007, ISBN 83-919134-7-5
• Dmoszyńska A. Leczenie rozrostowych chorób hematologicznych, Folium, Lublin 2002, ISBN 83-86239-61-1