Jakie są rodzaje przeszczepień komórek macierzystych?
W Polsce co 40 min. ktoś dowiaduje się, że cierpi na białaczkę lub inny nowotwór krwi, a około 700 Pacjentów rocznie zostaje zakwalifikowanych do przeszczepienia szpiku lub komórek macierzystych. Dla wielu z nich jedyną szansą na życie jest Dawca niespokrewniony, tzw. „bliźniak genetyczny”.
Przeszczepienia szpiku lub krwiotwórczych komórek macierzystych dokonuje się głównie u Pacjentów, którzy zmagają się z chorobami układu krwiotwórczego, a należą do nich między innymi: białaczki, chłoniaki, zespoły mieloproliferacyjne, a także choroby nienowotworowe, jak: ciężka niedokrwistość aplastyczna, inne ciężkie wrodzone choroby dotyczące układu krwiotwórczego oraz wrodzone niedobory odporności u dzieci, choroby metaboliczne.
Szanse na znalezienie „bliźniaka genetycznego” dla Pacjenta chorującego na nowotwór krwi są małe. Prawdopodobieństwo wynosi 1:20 000, a w przypadku rzadkiego genotypu – aż 1 do kilku milionów. Wszystko za sprawą różnorodności genów układu HLA (Human Leukocyte Antigen), dającym nam aż 5 miliardów kombinacji! Żeby mogło dojść do przeszczepienia, zgodność pomiędzy Dawcą a Biorcą powinna wynosić 10/10 cech tkankowych. W wyjątkowych sytuacjach uwzględnia się Dawcę, który jest zgodny z Pacjentem 9/10 lub 8/10. Współczesna transplantologia dąży do tego, aby kwalifikując do przeszczepienia Dawcę i Biorcę uzyskać pomiędzy nimi pożądaną zgodność w zakresie HLA, która mniejsza ryzyko powikłań po transplantacji.
- Układ HLA (Human Leukocyte Antigen) to nazwa cząsteczek układu zgodności tkankowej u ludzi, które znajdują się na wszystkich komórkach człowieka. Odgrywają ogromną rolę w prawidłowym działaniu układu odpornościowego organizmu, a ich zadaniem jest rozpoznawanie własnych i obcych komórek[1]. Mówiąc najprościej, układ HLA tworzy system obronny organizmu, który ma nas chronić przed „obcymi” białkami i komórkami. Więcej o układzie HLA przeczytasz w artykule: Czym jest zgodność tkankowa HLA? | DKMS
Pierwsze sukcesy transplantologiczne w Polsce
Pierwsze – i pierwsze udane – przeszczepienie szpiku allogenicznego w Polsce przeprowadził w 1984 roku wraz z zespołem prof. Wiesław Jędrzejczak. Sześcioletnia Pacjentka otrzymała wówczas szpik od swojej siostry. W 1997 r. prof. Jerzy Hołowiecki przeprowadził w Katowicach pierwszy w Polsce przeszczep szpiku od Dawcy niespokrewnionego - Pacjentką była Urszula Jaworska. To tylko część długiej listy sukcesów polskich specjalistów, którzy swoimi osiągnięciami zapisali się na kartach historii transplantologii hematologicznej.
Jakie są rodzaje przeszczepień?
W zależności od tego, kto jest Dawcą dla Pacjenta, wyróżniamy dwa rodzaje przeszczepień: od Dawcy spokrewnionego lub niespokrewnionego.
- Przeszczep allogeniczny to rodzaj transplantacji, w której Dawcą jest osoba spokrewniona z Pacjentem lub niespokrewniona. Dawca może różnić się genetycznie z Biorcą, a także w zakresie grupy krwi, ale musi być zgodny z Pacjentem w zakresie układu HLA[2].
W przypadku przeszczepienia allogenicznego Dawcami rodzinnymi dla Pacjenta mogą być[3]:
- Brat lub siostra, którzy otrzymali od rodziców te same geny HLA co Pacjent. Jednak szanse na znalezienie zgodnego Dawcy wśród rodzeństwa są małe i wynoszą zaledwie 25%.
- Bliźniak jednojajowy, będący idealnie zgodnym z Biorcą pod względem genetycznym. Taki rodzaj transplantacji nazywamy przeszczepem syngenicznym.
- Dawca haploidentyczny, czyli taki Dawca, który jest zgodny z Biorcą tylko w połowie (rodzeństwo, rodzic, dziecko). Każde dziecko otrzymuje połowę genów matki i połowę ojca. Gdy Dawca w 100% zgodny nie jest dostępny – wówczas Dawca zgodny z Biorcą w 50% jest brany pod uwagę.
W sytuacji, gdy Pacjent wymaga przeszczepienia allogenicznego od Dawcy niespokrewnionego, rozważa się transplantację krwiotwórczych komórek od Dawcy:
- Zgodny niespokrewniony Dawca, podobny do Pacjenta pod kątem układu HLA. W pełni zgodny z Pacjentem niespokrewniony Dawca szpiku powinien wykazywać podobieństwo w zakresie 10/10 cech tkankowych.
- Niezgodny niespokrewniony Dawca - w szczególnych sytuacjach, gdy nie można znaleźć idealnie zgodnego Dawcy, a stan Pacjenta wymaga pilnej transplantacji szpiku, dopuszcza się przeszczepienie od Dawcy, który nie jest idealnie zgodny z Biorcą. W tych wyjątkowych sytuacjach uwzględnia się Dawcę, który wykazuje z Pacjentem zgodność w zakresie 9/10 lub 8/10 cech tkankowych. Przeszczepienie od niezgodnego Dawcy obarczone jest ryzykiem powikłań, ale często jest to jedyna szansa, żeby uratować życie Biorcy.
Drugim rodzajem przeszczepienia jest autotransplantacja:
- Przeszczep autologiczny, czyli autotransplantacja, inaczej zwana również wysokodawkową chemioterapią wspomaganą przeszczepieniem własnych komórek krwiotwórczych. W tej sytuacji Dawcą dla siebie jest sam Pacjent. Procedura polega na pobraniu od chorego jego komórek krwiotwórczych, następnie podaniu chemioterapii w wysokich dawkach, aby zniszczyć chorobę resztkową, a na ostatnim etapie podawaniu choremu jego własnych krwiotwórczych komórek macierzystych.
Tylko 25 proc. chorych znajduje zgodnego Dawcę rodzinie – 75 proc. Pacjentów wymaga przeszczepienia szpiku od Dawcy niespokrewnionego. Dzięki osobom, które dołączają do baz Dawców, zwiększa się szansa na znalezienie zgodnego Dawcy dla osoby chorej, a tym samym – uratowanie życia Pacjentowi.
[1]Hematograf. Kompendium transplantologii komórek krwiotwórczych, prof. Wiesław Wiktor Jedrzejczak, wyd.I, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań, 2017 rok.
[2]Hematograf. Kompendium transplantologii komórek krwiotwórczych, prof. Wiesław Wiktor Jedrzejczak, wyd.I, Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań, 2017 rok.
[3]Rodzaje HSCT i rodzaje dawców | Strona Katedry Pediatrii, Hematologii i Onkologii (umk.pl)
