Kacheksja – co to takiego?

Stan ten towarzyszy wielu przewlekłym chorobom zapalnym (np. przewlekła niewydolność nerek, przewlekła niewydolność serca, AIDS) oraz wielu chorobom nowotworowym (zwłaszcza przewodu pokarmowego oraz płuc).

Kacheksja prowadzi do stopniowego pogorszenia funkcjonowania na co dzień i często zdarza się, że przyczynia się do skrócenia długości życia.

W ramach definiowania kacheksji wyróżnia się także zespół kacheksja/anoreksja (określana również mianem kacheksji nowotworowej, charłactwa lub zespołu CAC (Cancer Anorexia/Cachexia Syndrome – od angielskiej nazwy). To cały zespół objawów wraz z poważną, długotrwałą, a jednocześnie niezamierzoną i wciąż postępującą utratą masy ciała na czele, brakiem łaknienia oraz postępującym osłabieniem.

Kacheksja - przyczyny

Przyczyn kacheksji i zespołu kacheksja/anoreksja jest wiele, natomiast do głównych i najważniejszych z nich zalicza się:

• nasilenie procesów metabolicznych w wielu przewlekłych chorobach zapalnych, wywołanych obecnością w organizmie cytokin prozapalnych, produkowanych w odpowiedzi na proces zapalny, uwalnianych przez makrofagi i limfocyty, co wiąże się jednocześnie ze zwiększonym zapotrzebowaniem na składniki odżywcze;
• zmniejszenie wchłaniania i zwiększenie utraty składników odżywczych (głównie w chorobach przewodu pokarmowego);
• obecność przeszkody mechanicznej w przewodzie pokarmowym – zwężenie przełyku, zaburzenia połykania, zaburzenia perystaltyki i drożności przewodu pokarmowego;
• jadłowstręt, zaburzenia smaku i powonienia towarzyszące chorobom nowotworowym;
• działania niepożądane leczenia przeciwnowotworowego, czyli chemioterapii i radioterapii (nudności, wymioty, biegunka, jadłowstręt).

Dla leczenia Pacjenta z kacheksją nowotworową istotnym jest zrozumienie różnicy pomiędzy wyniszczeniem prostym (bez związku z nowotworem), a zespołem kacheksja/anoreksja, polegającym na współistnieniu objawów ogólnoustrojowych z niedożywieniem wynikającym z choroby onkologicznej - w praktyce przekłada się to na prostą zależność: bez zmniejszenia nasilenia kacheksji (czyli bez leczenia choroby nowotworowej lub zmniejszenia jej objawów) nie ma możliwości poprawy stanu odżywienia.

Kacheksja - objawy

Jednym z pierwszych objawów kacheksji i zespołu kacheksja/anoreksja jest istotne zmniejszenie masy ciała. Towarzyszy mu niechęć do spożywania posiłków czyli jadłowstręt, uczucie szybkiej sytości po posiłku, zaburzania smaku i powonienia.

Do tych objawów z czasem dołącza zmęczenie, osłabienie, ograniczenie sprawności fizycznej prowadzące do niemożności samodzielnego funkcjonowania.

Pogłębiający się niedobór składników odżywczych skutkuje pojawieniem się niedokrwistości i zaburzeń odporności.

Ten zespół przyczynowo - skutkowy powoduje w efekcie zmniejszoną tolerancję leczenia przeciwzapalnego i przeciwnowotworowego, co pogarsza rokowanie.

Kacheksja nowotworowa niesie ze sobą bardzo poważne następstwa. Można je podzielić na pierwotne i wtórne:

• pierwotne: zmniejszenie masy ciała, zanik mięśni, zanik kosmków jelitowych i osłabienie perystaltyki jelit, zaburzenia trawienia i wchłaniania, pogorszenie sprawności wentylacyjnej (niedodma, hipoksja, zapalenie płuc), zmniejszenie stężenia białek, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, niedokrwistość, zaburzenia krzepnięcia, bradykardia, spadek kurczliwości mięśnia sercowego, zrzeszotnienie kości (osteoporoza);
• wtórne: zaburzenie gojenia ran, upośledzenie odporności, ograniczenie sprawności fizycznej, przedłużanie się pobytów w szpitalach i wzrost kosztów leczenia.

W konsekwencji trwania kacheksji obserwuje się również zaburzenia psychiczne - lęk, depresję, nasilenie zachowań aspołecznych i izolację, prowadzące często do zaniechania leczenia.

Etapy kacheksji nowotworowej

Rozwój kacheksji jest stopniowy, ale jej etapy są często trudne do uchwycenia.

U około 35-60% Pacjentów chorych na nowotwory już w momencie rozpoznania choroby występują objawy kacheksji prowadzące w konsekwencji do znacznego pogorszenia stanu ogólnego, ograniczenia skuteczności terapii, a przede wszystkim do skrócenia czasu przeżycia.

Niemniej kacheksja przebiega w kilku etapach, wyróżniamy:

• prekacheksję, charakteryzującą się utratą masy ciała do 5% oraz współwystępowaniem jadłowstrętu i zaburzeń metabolicznych (gospodarki węglowodanowej, elektrolitowej, białek);
• kacheksję, definiowaną jako utrata masy ciała powyżej 5% w ciągu 6 miesięcy (lub 2% przy BMI <20kg/m2), obecnością zmniejszonej masy mięśniowej, ograniczeniem przyjmowania pokarmów i obecnością uogólnionych objawów zapalenia;
• kacheksję oporną na leczenie – jak sama nazwa wskazuje, to etap w którym zachodzą trwałe zmiany nie poddające się leczeniu.

Kacheksja - leczenie i rokowania

Najważniejszym aspektem leczenia jest leczenie choroby podstawowej.

Leczenie powinno skupiać się na trzech aspektach:

• zapewnieniu prawidłowej podaży składników odżywczych;
• zmniejszeniu nasilenia stanu zapalnego;
• zapewnieniu aktywności fizycznej, jeśli jest to możliwe.

Najważniejszym aspektem walki z zespołem kacheksja/anoreksja jest zapewnienie prawidłowej podaży składników odżywczych czyli dieta bogata w białko, bogata w kalorie, lekkostrawna. Warto pamiętać o tym, że dieta o wysokiej wartości odżywczej musi uwzględniać preferencje żywieniowe chorego – po to, by posiłki były spożywane chętniej i częściej.

Do diety można włączyć gotowe preparaty żywieniowe w postaci płynnych odżywek wysokobiałkowych, powszechnie dostępnych na rynku, które zawierają duże dawki kalorii, witamin i składników odżywczych.

Zmniejszenie stanu zapalnego można uzyskać stosując leki i substancje o działaniu przeciwzapalnym.

U niektórych Pacjentów skuteczne są progestageny (octan megestrolu – poprawia apetyt), a także kortykosteroidy (dexametazon – poprawia apetyt i samopoczucie).

Wśród leków czasem stosowane są także niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). W jednej z ostatnich metaanaliz wykazano, że są one skuteczne nie tylko w podstawowym zakresie swojego działania, ale także mogą zapobiegać utracie masy ciała.

Dzięki wysiłkowi fizycznemu możliwe jest przywrócenie procesów odbudowy mięśni oraz zmniejszenie nasilenia stanu zapalnego.

Do tej pory nie opracowano w pełni skutecznych metod przeciwdziałania i leczenia kacheksji, zwłaszcza nowotworowej.

Jedynym skutecznym sposobem jej wyleczenia jest wyleczenie samej choroby podstawowej.

Źródła:

• Kłęk S., Kapała A. Nutritional treatment. Oncol. Clin. Pract. 2018; 14. DOI: 10.5603/OCP.2018.0028 (http://onkologia.zalecenia.med.pl/pdf/zalecenia_PTOK_tom2_3.2.%20Zalecenia_zywieniowe_200520.pdf)
• Teresa Małecka-Massalska (ABEF), Paweł Szybisty (BEF), Paweł Gołębiowski (B), Krzysztof Chara (B), Anna Brzozowska (DEF), Maria Mazurkiewicz (GDE), Elżbieta Czekajska-Chehab (ADEF) - Kacheksja i jej konsekwencje kardiologiczne u chorych na nowotwory złośliwe (https://www.oncologyradiotherapy.com/articles/kacheksja-i-jej-konsekwencje-kardiologiczne-u-chorych-na-nowotwory-zoliwe.pdf)
• https://hematoonkologia.pl/informacje-dla-chorych/news/id/3214-k-jak-kacheksja
• https://www.zwrotnikraka.pl/kacheksja-nowotworowa-objawy-wyniszczenia/