Leczenie po przeszczepieniu szpiku – podstawowe informacje

Przeszczepienie szpiku kostnego jest kluczowym elementem leczenia wielu chorób krwi – zarówno nowotworowych, jak i nienowoworowych. Nie jest ono jednak tożsame z zakończeniem terapii. Po transplantacji pacjent rozpoczyna kolejne etapy leczenia i pozostaje przez długi czas pod specjalistyczną opieką.

LECZENIE SZPITALNE

Stosowana najczęściej w przypadku chorób nowotworowych chemioterapia ma na celu zniszczenie jak największej ilości patologicznych komórek. W wypadku leczenia nowotworów układu krwiotwórczego terapia zwykle w konsekwencji trwale niszczy szpik kostny pacjenta. Wykonywane po zakończeniu leczenia przygotowującego do transplantacji badania najczęściej wykazują znaczne pogorszenie parametrów krwi m.in.: agranulocytozę, małopłytkowość i niedokrwistość. Dodatkowe niekorzystne skutki uboczne może potęgować intensywna radioterapia często wykorzystywana w leczeniu chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku stopniowo przywraca funkcje układu krwiotwórczego, lecz cały proces leczenia jest długotrwały.

Zanim przeprowadzone zostanie przeszczepienie, choremu podaje się również leki immunosupresyjne hamujące jego naturalną odporność, co ma z jednej strony zmniejszyć ryzyko odrzucenia przeszczepu, a z drugiej strony zapobiec potransplantacyjnej chorobie przeszczep przeciwko gospodarzowi (Graft vs Host Disease – GvHD). W okresie poprzeszczepowym prowadzone jest także intensywne leczenie wspomagające, polegające na licznych transfuzjach preparatów krwiopochodnych, takich jak Koncentrat Krwinek Czerwonych – KKCz, Koncentrat Krwinek Płytkowych – KKP itp, antybiotykoterapii profilaktycznej, oraz w celu leczenia istniejącego zapalenia bakteryjnego, leczeniu przeciwgrzybiczym i przeciwwirusowym. Istotne jest wyczulenie na wszelkie, nawet najdrobniejsze infekcje. Kolejnycm istotnym elementem jest żywienie chorych, u których często pojawiają się nudności i wymioty a tak że bolesne zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego. Czasem dochodzi do konieczności zastosowania Całkowitego Żywienia Pozajelitowego –CŻP.

W tym czasie trwa także końcowa faza niszczenia pozostałych komórek nowotworowych przez przeszczepione komórki dawcy (efekt przeszczep przeciwko białaczce – Graft vs Leukemia GVL).

LECZENIE PO WYJŚCIU ZE SZPITALA

Okres leczenia domowego skupia się na kilku aspektach: zapobieganiu ewentualnemu odrzuceniu przeszczepu, ograniczaniu niekorzystnego efektu przeszczep przeciwko gospodarzowi oraz zapobieganiu powikłaniom infekcyjnym. Pacjent musi przez przynajmniej pół roku przyjmować leki immunosupresyjne (hamujące działanie układu odpornościowego) zmniejszające ryzyko wystąpienia choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi. Schorzenie to spowodowane jest uszkadzaniem tkanek i narządów pacjenta przez komórki immunologiczne dawcy. W tym okresie podaje się również profilaktycznie różne leki przeciwinfekcyjne. Ważnym elementem terapii jest leczenie działań niepożądanych stosowanych leków i przebytej transplantacji.

Po opuszczeniu szpitala chory podlega obserwacji i w każdym tygodniu musi udać się na badania krwi. Z czasem wizyty stają się coraz rzadsze. Regularnie wykonuje się także badania szpiku oraz sprawdza się wydolność poszczególnych organów. Lekarz kontroluje również stężenie leków immunosupresyjnych w organizmie oraz bada pacjenta pod kątem ewentualnych infekcji czy objawów GvHD. Z czasem u biorcy szpiku obserwuje się poprawę ogólnej kondycji i samopoczucia. Stopniowo powinno się powracać do aktywności, wykonywać czynności domowe, aby etapami wrócić do jak najpełniejszej sprawności fizycznej. Zastrzeżenia dietetyczne powoli odchodzą.

Po kwartale (ok 100 dniach) od wykonania przeszczepienia szpiku przeprowadzane są dokładne badania w celu oceny aktywności pierwotnej choroby, najczęściej nowotworowej. Są to bardzo szczegółowe badania szpiku oraz badania molekularne chimeryzmu komórkowego, czyli procentowego udziału komórek dawcy w szpiku pacjenta. Wynik poniżej 95% może świadczyć o prawdopodobieństwie odrzucenia transplantacji i w rezultacie nawrocie choroby.

ZASADY DLA PACJENTÓW PO PRZESZCZEPIENIU

• Obligatoryjne i rygorystyczne przestrzeganie zaleconych przez lekarza dawek leków i określonych pór ich przyjmowania. Wszelkie dodatkowe leki (nawet te niewymagające recepty) należy konsultować z lekarzem.
• Bezwzględny zakaz spożywania alkoholu i palenia papierosów przez cały okres wyznaczony przez lekarza. Używki te najczęściej wchodzą w interakcję z przyjmowanymi po przeszczepie medykamentami.
• Zakaz opalania się w tym uczęszczania solaruim i konieczność stosowania kremów z silnym filtrem UV. Po przeszczepieniu wrażliwość skóry zostaje znacznie podwyższona, a jej nadmierne nasłonecznienie może spowodować rozwój nowotworu skóry lub wpłynąć na wystąpienie choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi.
• Wszystkie niecodzienne objawy i najdrobniejsze dolegliwości należy zgłaszać lekarzowi.
• Pacjent po przeszczepieniu powinien także unikać wdychania kurzu, przebywać w pokojach możliwie sterylnych, a w razie potrzeby korzystać ze specjalnej maski.
• Unikanie kontaktu z roślinami i zwierzętami, będącymi siedliskiem wielu drobnoustrojów, groźnych dla osłabionego biorcy szpiku.

SZCZEPIENIA OCHRONNE I AKTYWNOŚĆ

Kilka miesięcy po przeszczepieniu pacjentom zaleca się poddanie się szczepieniom przeciwko niektórym chorobom zakaźnym (np. grypa, pneumokoki, Haemophilus influenzae itp). Lekarz Poradni Transplantacyjnej może zalecić powtórne szczepienie na wiele schorzeń z kalendarza szczepień obowiązkowych. Decyzja ta uzależniona jest między innymi od sprawności układu odpornościowego. Zwykle należy unikać szczepionek bazujących na aplikacji żywych drobnoustrojów (świnka, polio, różyczka, gruźlica).

Wskazana jest także aktywność fizyczna, zwiększana etapami. Pacjent powinien zaczynać od krótkich spacerów, stopniowo zwiększając dystans, nie zapominając jednocześnie o konsultowaniu tego z lekarzem. Pojawiające się dolegliwości, takie jak bóle w klatce piersiowej, zawroty głowy lub duszności należy traktować bardzo poważnie i w razie ich wystąpienia natychmiast przerwać wysiłek fizyczny.

__________________________________________________________________________________________________________

BIBLIOGRAFIA:

• Grzegorz W. Basak, Jadwiga Dwilewicz-Trojaczek, Wiesław Wiktor Jędrzejczak. Hematologia – Kompendium. PZWL, 2016, ISBN: 9788320050233
• Wiesław Jędrzejczak, Tadeusz Robak, Maria Podolak-Dawidziak. Praktyka hematologiczna. Termedia, Poznań 2015, wyd.1, ISBN: 978-83-7988-010-2
• Tadeusz Robak, Krzysztof Warzocha. Hematologia. Via Medica, 2016, wyd. 1, ISBN: 9788365476418
• Rzepecki Piotr, Skrzyński Wiesław, Olszewska-Stopa Magdalena. Wspólnie damy radę. Chemioterapia, przeszczepianie krwiotwórczych komórek macierzystych. Medical Education, 2014, wyd. 1, ISBN 978-83-62510-71-9