Przeszczepienie szpiku kostnego jest kluczowym elementem leczenia wielu chorób krwi – zarówno nowotworowych, jak i nienowoworowych. Nie jest ono jednak tożsame z zakończeniem terapii. Po transplantacji pacjent rozpoczyna kolejne etapy leczenia i pozostaje przez długi czas pod specjalistyczną opieką.
Przeszczepienie szpiku kostnego jest kluczowym elementem leczenia wielu chorób krwi – zarówno nowotworowych, jak i nienowoworowych. Nie jest ono jednak tożsame z zakończeniem terapii. Po transplantacji pacjent rozpoczyna kolejne etapy leczenia i pozostaje przez długi czas pod specjalistyczną opieką.
Stosowana najczęściej w przypadku chorób nowotworowych chemioterapia ma na celu zniszczenie jak największej ilości patologicznych komórek. W wypadku leczenia nowotworów układu krwiotwórczego terapia zwykle w konsekwencji trwale niszczy szpik kostny pacjenta. Wykonywane po zakończeniu leczenia przygotowującego do transplantacji badania najczęściej wykazują znaczne pogorszenie parametrów krwi m.in.: agranulocytozę, małopłytkowość i niedokrwistość. Dodatkowe niekorzystne skutki uboczne może potęgować intensywna radioterapia często wykorzystywana w leczeniu chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku stopniowo przywraca funkcje układu krwiotwórczego, lecz cały proces leczenia jest długotrwały.
Zanim przeprowadzone zostanie przeszczepienie, choremu podaje się również leki immunosupresyjne hamujące jego naturalną odporność, co ma z jednej strony zmniejszyć ryzyko odrzucenia przeszczepu, a z drugiej strony zapobiec potransplantacyjnej chorobie przeszczep przeciwko gospodarzowi (Graft vs Host Disease – GvHD). W okresie poprzeszczepowym prowadzone jest także intensywne leczenie wspomagające, polegające na licznych transfuzjach preparatów krwiopochodnych, takich jak Koncentrat Krwinek Czerwonych – KKCz, Koncentrat Krwinek Płytkowych – KKP itp, antybiotykoterapii profilaktycznej, oraz w celu leczenia istniejącego zapalenia bakteryjnego, leczeniu przeciwgrzybiczym i przeciwwirusowym. Istotne jest wyczulenie na wszelkie, nawet najdrobniejsze infekcje. Kolejnycm istotnym elementem jest żywienie chorych, u których często pojawiają się nudności i wymioty a tak że bolesne zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego. Czasem dochodzi do konieczności zastosowania Całkowitego Żywienia Pozajelitowego –CŻP.
W tym czasie trwa także końcowa faza niszczenia pozostałych komórek nowotworowych przez przeszczepione komórki dawcy (efekt przeszczep przeciwko białaczce – Graft vs Leukemia GVL).
Okres leczenia domowego skupia się na kilku aspektach: zapobieganiu ewentualnemu odrzuceniu przeszczepu, ograniczaniu niekorzystnego efektu przeszczep przeciwko gospodarzowi oraz zapobieganiu powikłaniom infekcyjnym. Pacjent musi przez przynajmniej pół roku przyjmować leki immunosupresyjne (hamujące działanie układu odpornościowego) zmniejszające ryzyko wystąpienia choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi. Schorzenie to spowodowane jest uszkadzaniem tkanek i narządów pacjenta przez komórki immunologiczne dawcy. W tym okresie podaje się również profilaktycznie różne leki przeciwinfekcyjne. Ważnym elementem terapii jest leczenie działań niepożądanych stosowanych leków i przebytej transplantacji.
Po opuszczeniu szpitala chory podlega obserwacji i w każdym tygodniu musi udać się na badania krwi. Z czasem wizyty stają się coraz rzadsze. Regularnie wykonuje się także badania szpiku oraz sprawdza się wydolność poszczególnych organów. Lekarz kontroluje również stężenie leków immunosupresyjnych w organizmie oraz bada pacjenta pod kątem ewentualnych infekcji czy objawów GvHD. Z czasem u biorcy szpiku obserwuje się poprawę ogólnej kondycji i samopoczucia. Stopniowo powinno się powracać do aktywności, wykonywać czynności domowe, aby etapami wrócić do jak najpełniejszej sprawności fizycznej. Zastrzeżenia dietetyczne powoli odchodzą.
Po kwartale (ok 100 dniach) od wykonania przeszczepienia szpiku przeprowadzane są dokładne badania w celu oceny aktywności pierwotnej choroby, najczęściej nowotworowej. Są to bardzo szczegółowe badania szpiku oraz badania molekularne chimeryzmu komórkowego, czyli procentowego udziału komórek dawcy w szpiku pacjenta. Wynik poniżej 95% może świadczyć o prawdopodobieństwie odrzucenia transplantacji i w rezultacie nawrocie choroby.
Kilka miesięcy po przeszczepieniu pacjentom zaleca się poddanie się szczepieniom przeciwko niektórym chorobom zakaźnym (np. grypa, pneumokoki, Haemophilus influenzae itp). Lekarz Poradni Transplantacyjnej może zalecić powtórne szczepienie na wiele schorzeń z kalendarza szczepień obowiązkowych. Decyzja ta uzależniona jest między innymi od sprawności układu odpornościowego. Zwykle należy unikać szczepionek bazujących na aplikacji żywych drobnoustrojów (świnka, polio, różyczka, gruźlica).
Wskazana jest także aktywność fizyczna, zwiększana etapami. Pacjent powinien zaczynać od krótkich spacerów, stopniowo zwiększając dystans, nie zapominając jednocześnie o konsultowaniu tego z lekarzem. Pojawiające się dolegliwości, takie jak bóle w klatce piersiowej, zawroty głowy lub duszności należy traktować bardzo poważnie i w razie ich wystąpienia natychmiast przerwać wysiłek fizyczny.
__________________________________________________________________________________________________________