Rodzaje aferez. Kiedy się je stosuje?

Co to jest afereza?

Afereza (określana również mianem aferezy terapeutycznej czy też hemaferezy) to zabieg, dzięki któremu możliwe jest odseparowanie poszczególnych elementów morfotycznych krwi czy osocza z krwi pełnej. Procedurę tę wykorzystuje się do leczenia chorób, których przyczyną są nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania jednego z elementów ludzkiej krwi, a także przy uzyskiwaniu materiału biologicznego od Dawcy dla Biorcy, potrzebującego przetoczenia konkretnego składnika krwi (a nie krwi pełnej).

Aferezy dzieli się na poszczególne rodzaje, a w tym:

• cytaferezy, w ramach których izolowane są poszczególne komórki krwi (w tym płytki krwi, krwinki białe i czerwone, ale również krwiotwórcze komórki macierzyste);
• plazmaferezy, czyli procedury, w ramach których usuwa się z krwi pełnej osocze lub jedynie niektóre jego składniki.

Rodzaje aferezy

Tak, jak zostało to wspomniane powyżej, aferezy ogólnie dzieli się na cytaferezy oraz plazmaferezy. W tych grupach również obecne są poszczególne rozróżnienia.

Cytaferezy dzieli się na:

• leukaferezy, w ramach których izoluje się krwinki białe (tutaj wyróżnia się kolejny podział na granulocytaferezę i limfocytaferezę, polegające kolejno na izolacji z krwi pełnej granulocytów i limfocytów);
• erytrocytaferezy – wyodrębnianie z krwi pełnej erytrocytów (krwinek czerwonych);
• trombocytaferezy – izolacja trombocytów (płytek krwi);
• procedurę izolacji komórek macierzystych.

Plazmaferezy dzieli się z kolei na:

• plazmaferezę leczniczą, polegającą na usunięciu z organizmu Pacjenta osocza zawierającego czynniki chorobotwórcze oraz przetoczeniu mu płynów zastępczych (albuminy i inne);
• plazmaferezę selektywną (inaczej – infuzyjną), polegającą na filtracji usuniętego z krwi osocza na tak zwanych kolumnach adsorpcyjnych, by pozbyć się niepożądanych składników, a następnie znów połączyć tak przygotowane osocze z krwią i przetoczyć je do Pacjenta.

Warto również wspomnieć, że plazmaferezę, ze względu na technikę wykonywania, dzieli się na plazmaferezę manualną oraz automatyczną:

• plazmafereza manualna nie jest dostatecznie efektywnym i skutecznym zabiegiem, z uwagi na usuwanie małych ilości osocza z krwi. Polega ona na pobraniu krwi od Pacjenta, odizolowaniu osocza, a następnie przetoczeniu krwi zawierającej jedynie elementy morfotyczne;
• plazmafereza automatyczna odbywa się za pomocą specjalnego urządzenia – separatora komórkowego, dzięki któremu możliwe jest pobieranie dużych ilości osocza oraz jednoczesne zastępowanie pobranego materiału substancjami analogicznymi: krystaloidami, albuminami, osoczem pozyskanym od Dawcy.

Każdy rodzaj z opisanych powyżej aferez może być stosowany zarówno w procedurach leczniczych (u chorych), jak i też dla pozyskiwania komórek lub składników osocza od zdrowych Dawców dla chorych, w celu przygotowania preparatów krwiopochodnych.

Kiedy stosuje się aferezy?

Aferezy stosuje się głównie w postępowaniu terapeutycznym i leczniczym różnych chorób – w tym w leczeniu nowotworów czy schorzeń autoimmunologicznych. I tak:

• plazmafereza lecznicza może być stosowana jako leczenie z wyboru w niektórych chorobach – w tym w zespole Goodpasture’a z przeciwciałami przeciwbłonowymi czy w zespole Guillain-Barré. Jako leczenie wspomagające plazmafereza wdrażana jest z kolei przy układowym zapaleniu naczyń czy też w niektórych przypadkach szpiczaka mnogiego, kiedy ilość białka monoklonalnego w surowicy stanowi zagrożenie dla życia chorego.
• erytrafereza lecznicza wykorzystywana jest w leczeniu czerwienicy prawdziwej, nadkrwistości wtórnej i w innych, określonych wskazaniach medycznych;
• trombocytafereza lecznicza znajduje zastosowanie w terapii znacznej trombocytozy (towarzyszącej przykładowo nadpłytkowości samoistnej) i w innych sytuacjach klinicznych;
• leukafereza lecznicza stosowana jest, gdy liczba leukocytów jest bardzo wysoka (przekraczająca setki tysięcy) i jednocześnie powoduje objawy leukostazy (rodzaj zaburzenia krążenia krwi zagrażający życiu Pacjenta).

Aferezy u osób zdrowych w celu pozyskiwania preparatów krwiopochodnych:

• plazmafereza – kiedy potrzebne są składniki osoczowe (czynniki krzepnięcia, białka, immunoglobuliny lub samo osocze);
• erytrocytaferezy, trombocytaferezy – w celu przygotowania preparatów (koncentratów) czerwonokrwinkowych lub płytkowych od dawców krwi (KKCz – koncentrak krwinek czerwonych, KKP – koncentrat krwinek płytkowych) w celach transfuzji chorym wymagającym uzupełnienia braku (niedokrwistości, małopłytkowości, zabezpieczenia do zabiegów chirurgicznych);
• leukafereza – u Dawców krwiotwórczych komórek macierzystych (czyli dawców szpiku), u dawców granulocytów lub limfocytów.

Warto dodać, że pomimo teoretycznego, szerokiego zastosowania plazmaferezy u Pacjentów, wciąż istnieje niewiele badań w pełni potwierdzających jej skuteczność. Należy zaznaczyć, że efekty takiego leczenia zależą przede wszystkim od czasu wdrożenia terapii (powinno się zrobić to jak najwcześniej po rozpoznaniu choroby i stwierdzeniu możliwości przeprowadzenia plazmaferezy). Schorzenia, w których omawiana metoda przynosiła efekty i jest rekomendowana przez stanowiska naukowe do jej wdrażania w terapii, to między innymi wspomniane już zespoły Goodpasture oraz Guillain-Barre, ale również choroba Wilsona, zakrzepowa plamica małopłytkowa i inne.

Powikłania po zabiegu aferezy

Mimo, iż afereza jest bezpiecznym zabiegiem medycznym, to podobnie jak przy każdej innej procedurze medycznej, mogą wystąpić po niej powikłania i reakcje niepożądane. Ich nasilenie i rodzaj zależą przede wszystkim od tego, jakie elementy krwi były usuwane z krwi pełnej.

Wśród powikłań wyróżnia się między innymi:

• powikłania powiązane bezpośrednio z zabiegiem oraz z reakcją stresową, a w tym: osłabienia i omdlenia przy spadku hemoglobiny, nudności, wymioty, tachykardia, bladość powłok skórnych, zaburzenia oddychania;
• powikłania anafilaktyczne/reakcje alergiczne w postaci pokrzywki skórnej, świądu czy też wzrostu temperatury ciała;
• powikłania związane z wkłuciem obwodowym lub centralnym (wkłucia centralne u Dawców są wykonywane niezmiernie rzadko), a w tym: krwiaki, krwotoki, lokalne infekcje, zakrzepica żylna;
• powikłania powiązane z zaburzeniem gospodarki wodno-elektrolitowej, a w tym: hipokalcemia (niedobór wapnia), zawroty głowy, skurcze mięśni, mrowienia twarzy i/lub kończyn, suchość w ustach i inne.

Warto tutaj dodać, że stosowane podczas zabiegu środki przeciwzakrzepowe również mogą wywołać reakcje niepożądane i przyczynić się do powstawania krwiaków w miejscu wkłucia. Dodatkowo afereza czasowo wpływa na osłabienie odporności organizmu Pacjenta, dlatego po zabiegu należy zachować ostrożność w kontaktach z osobami chorującymi na infekcje sezonowe i inne choroby wirusowe.

Źródła:

• https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.psjd-4a53565c-d617-4262-8d86-80f5c4468c92
• https://journals.viamedica.pl/varia_medica/article/view/66481/49575
• https://nefroldialpol.pl/wp-content/uploads/2021/03/85-96.pdf
• https://enel.pl/enelzdrowie/zdrowie/kiedy-sie-stosuje-plazmafereze-i-kiedy-przynosi-ona-korzysci
• https://www.gov.pl/web/nck/metody-oddawania-krwi
• https://krwiodawcy.org/metody-pobierania-krwi