Biopsja – co to jest, na czym polega, kiedy dostaje się wynik?

Uzyskany wycinek (bioptat) lub aspirat przekazywany jest przede wszystkim do badania histopatologicznego, polegającego na ocenie morfologicznej tkanki, ale może być także wykorzystany do badań cytometrycznych lub analiz genetycznych (np. badanie kariotypu, FISH czy badania molekularne).

Biopsja – co to jest, na czym polega, kiedy dostaje się wynik?

Co to jest biopsja? Jest to metoda pobrania fragmentu tkanki, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie rozwoju procesu chorobowego (najczęściej procesu nowotworowego). Próbka uzyskana w wyniku biopsji jest określana mianem bioptatu lub aspiratu. Po jego zabezpieczeniu i odpowiednim przygotowaniu następuje badanie morfologiczne lub cytologiczne pod mikroskopem. Biopsja jest procedurą inwazyjną, jednak w większości przypadków trwa krótko i nie wywołuje u Pacjenta znacznego dyskomfortu. Wyniki biopsji są kluczowe pod kątem potwierdzenia choroby lub jej wykluczenia, dostarczają informacji, których nie można uzyskać innymi metodami diagnostycznymi (np. badaniami obrazowymi czy badaniami laboratoryjnymi z krwi obwodowej). W przypadku chorób nowotworowych wynik biopsji jest warunkiem niezbędnym do postawienia rozpoznania choroby.

Wskazania do wykonania biopsji

Wskazaniem do wykonania biopsji jest podejrzenie rozwoju procesu chorobowego w danej tkance. Biopsja jest więc badaniem celowanym, które wykonuje się w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości przede wszystkim w badaniach obrazowych (TK, USG, RTG), ale także odchyleń w badaniu przedmiotowym (np. powiększonych węzłów chłonnych, podejrzanych zmian skórnych, guzów wyczuwalnych w badaniu palpacyjnym), czy oznaczeniach laboratoryjnych (np. nieprawidłowości morfologii krwi obwodowej).

Przykładowe wskazania do biopsji w diagnostyce hematologicznej:

• podejrzenie chorób nowotworowych dotyczących układu krwiotwórczego – np. białaczki czy chłoniaka;
• podejrzenie innych niż nowotworowe schorzeń układu krwiotwórczego np. anemii aplastycznej, toksycznego uszkodzenia szpiku;
• podejrzenie przerzutów innych nowotworów do szpiku
• niepokojące objawy o niewyjaśnionej etiologii – np. przedłużająca się gorączka, stwierdzenie obecności białka monoklonalnego we krwi.

Biopsja jest także podstawowym narzędziem wykorzystywanym w diagnostyce chorób nienowotworowych w szerokim zakresie schorzeń internistycznych (choroby nerek, wątroby, przewodu pokarmowego), ginekologicznych, dermatologicznych i innych.

Biopsja grubo- i cienkoigłowa, płynna biopsja, biopsja szpiku i inne rodzaje badania. Jak przebiega biopsja – na czym polega pobranie wycinków?

Przebieg biopsji różni się w zależności od rodzaju pobieranego fragmentu tkankowego. Wśród rodzajów biopsji można wyszczególnić:

• biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BAC) oraz biopsję aspiracyjną cienkoigłową celowaną (BACC): polegają one na aspiracji (zassaniu) komórek (mówimy wówczas o materiale cytologicznym) przy pomocy cienkiej igły, wprowadzonej w konkretny fragment tkanki i przyłożeniu podciśnienia (poprzez pociągnięcie tłoku strzykawki zakończonej igłą). Biopsję aspiracyjną cienkoigłową celowaną wykonuje się pod kontrolą ultrasonografu, co pozwala na precyzyjne pobranie materiału nawet z drobnej zmiany. Ten rodzaj biopsji wykorzystuje się np. w diagnostyce chorób tarczycy.
• biopsję aspiracyjną gruboigłową: jej celem jest pobranie fragmentu tkanki – tak zwanego „wałeczka tkankowego” – a nie jak w przypadku BAC zawiesiny komórek. Biopsja gruboigłowa wykonywana jest zwykle w znieczuleniu miejscowym, czasami wymaga wykonania niewielkiego nacięcia skóry w miejscu wprowadzenia igły (o średnicy około 3 mm). Specjalne urządzenie z igłą do bioptowania wyposażone jest w mechanizm spustowy pozwalający na precyzyjne wycięcie fragmentu tkanki do badania – w formie wspomnianego wyżej wałeczka;
• biopsję wycinkową lub wycinającą: jak sama nazwa wskazuje, procedura polega na wycięciu tkanki zmienionej chorobowo. Wykorzystuje się to w przypadku ograniczonych zmianach skórnych – wycina się wówczas całą zmianę wraz z marginesem skóry zdrowej. Taki rodzaj biopsji jest wówczas jednocześnie formą leczenia zmiany poprzez jej chirurgiczne wycięcie. Jeśli jednak zmiana jest bardzo rozległa, wówczas biopsja wycinkowa obejmuje jedynie fragment tkanki poddawany później badaniu histopatologicznemu. Biopsję wycinkową wykonuje się w znieczuleniu miejscowym;
• trepanobiopsję: umożliwia ona na pobranie fragmentu tkanki kostnej (zazwyczaj z tylnego, górnego kolca talerza kości biodrowej) jak i aspirację płynnej frakcji szpiku, co pozwala na wykonanie szerokiego panelu badań diagnostycznych uwzględniających badanie cytologiczne aspiratu, badanie cytometryczne, badania genetyczne i wreszcie badanie histopatologiczne szpiku, uwzględniające specyfikę jego tkankowej struktury. To wszystko sprawia, że trepanobiopsja ma kluczowe znaczenie w diagnostyce chorób szpiku (zarówno nowotworowych lub nienowotworowych);
• biopsję aspiracyjną szpiku: w jej trakcie pobiera się tylko płynną frakcję szpiku przy pomocy specjalnej igły oraz strzykawki, umożliwiającej wytworzenie podciśnienia. Jest to badanie mniej inwazyjne niż badanie trepanobiopsji, prawidłowo pobrany materiał pozwala uzyskać materiał do oceny cytologicznej, cytometrycznej czy genetycznej;
• biopsję rysową oraz zeskrobinową: ta metoda stosowana jest głównie w ginekologii – pobranie materiału następuje za pomocą specjalnej łyżeczki zdrapującej pasemka tkankowe. Stosuje się ją na przykład przy pobraniu nabłonka macicy (endometrium).

Nowoczesnym, ale wciąż ograniczonym pod względem dostępności rodzajem biopsji jest biopsja płynna. Do jej wykonania potrzebna jest jedynie próbka krwi obwodowej Pacjenta. Izoluje się z niej DNA komórek nowotworowych będących w krwioobiegu, poddawane później szczegółowej analizie.

Wyniki biopsji – ile się na nie czeka i jak się je interpretuje? Co oznacza niejednoznaczny wynik biopsji?

Ile trwa oczekiwanie na wynik biopsji? Czas trwania opracowania wyniku jest uzależniony przede wszystkim od rodzaju badanej tkanki i zakresu badania. Przykładowo, na wyniki biopsji cienkoigłowej, gdzie oceniany jest preparat cytologiczny trzeba poczekać kilka dni, w przypadku biopsji gruboigłowej – kilkanaście dni (nawet do dwóch tygodni) co wynika z dłuższego okresu przygotowania tkanki do badania. Od pobrania wycinków w ramach trepanobiopsji do uzyskania wyników histopatologicznych mija zwykle około miesiąca, co wynika z długiego okresu odwapniania fragmentu kości w ramach jej przygotowania do oceny histopatologicznej. Należy pamiętać o tym, że interpretacji wyników biopsji zawsze dokonuje lekarz.

Niestety, w niektórych sytuacjach wynik biopsji okazuje się być niejednoznaczny. W praktyce oznacza to, że ilość lub jakość pobranego materiału nie pozwalają na postawienie jednoznacznego rozpoznania. W takich sytuacjach lekarz kieruje Pacjenta na ponowne badanie.

Źródła:

1. W. Knopińska-Posłuszny, A. Hellmann, T. Sacha, Biopsja szpiku [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej online, weryfikacja hasła: 15.07.2024, dostęp: 10.07.2025

2. K. Sładek, M. Jankowski, Biopsja przezskórna płuca [w:] Interna – Mały Podręcznik Medycyny Praktycznej online, weryfikacja hasła: 15.07.2024, dostęp: 10.07.2025

3. B. Górnicka, Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa tarczycy [w:] podyplomie.pl, https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1294,biopsja-aspiracyjna-cienkoiglowa-tarczycy?srsltid=AfmBOoolMICPUky40lxB6f6I2r_4Iqxwa9l5HRaRqzqasKxZrt3CTBAf, dostęp: 10.07.2025

4. M. H. Wągrowską-Danilewicz, Biopsja nerki [w:] podyplomie.pl, https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1148,biopsja-nerki?srsltid=AfmBOoovH_a8fCYEVMuSH1DcYD4m3BH2T1CnioxDC7fsIdl3f-b9JeRD, dostęp: 10.07.2025

5. J. Piekarski, Biopsję węzłów wartowniczych u chorych na raka piersi otrzymujących indukcyjną chemioterapię należy wykonywać przed chemioterapią [w:] Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego 2017, tom 2, nr 4

6. M. Grajewska-Ferens, J. Cielecka-Kuszyk, Zastosowanie biopsji cienkoigłowej w diagnostyce guzków tarczycy [w:] Borgis – Postępy Nauk Medycznych 10/2014

7. M. Rojek, B. Mesjasz, Z. Celej, D. Szewczyk-Kabat, B. Skolimowska, Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa w diagnostyce guzów płuc [w:] Borgis – Medycyna Rodzinna 3-4/2002

8. Lek. med. M. Karlikowska, Trepanobiopsja szpiku kostnego [w:] Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, https://www.mp.pl/pacjent/hematologia/badania/170440,trepanobiopsja-szpiku-kostnego, dostęp: 10.07.2025

9. Lek. med. M. Karlikowska, Biopsja aspiracyjna szpiku kostnego [w:] Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/170431,biopsja-aspiracyjna-szpiku-kostnego, dostęp: 10.07.2025