Nadciśnienie tętnicze – przyczyny, objawy i leczenie

Ciśnienie tętnicze. Co to jest i jaka jest jego norma?

Ciśnienie tętnicze to parametr opisujący siłę nacisku krwi na ścianę tętnic podczas przepływu przez te właśnie naczynia. Najważniejszymi elementami, które tworzą ciśnienie krwi podczas krążenia są serce, naczynia oraz objętość krwi.

W wyniku pomiaru ciśnienia tętniczego krwi uzyskuje się dwie wartości – tak zwane ciśnienie skurczowe lub też górne (mierzone w trakcie skurczu lewej komory serca) oraz rozkurczowe, określane także jako dolne (mierzone w momencie rozkurczu wspomnianej komory). Warto zaznaczyć, że ciśnienie w trakcie skurczu jest najwyższe, a w trakcie rozkurczu – najniższe. Wartości te wyraża się w milimetrach słupa rtęci (w skrócie – mm Hg). Wynik pomiaru ciśnienia może więc wyglądać następująco: 130/70 mm Hg (gdzie pierwsza liczba to oczywiście ciśnienie skurczowe, a druga – rozkurczowe).

Za prawidłowe uznaje się ciśnienie tętnicze krwi w zakresach od 120 do 129/od 80 do 84 mm Hg. Wartości w zakresach 130-139/85-89 mm Hg to wysokie prawidłowe ciśnienie krwi, natomiast wyniki wyższe mogą świadczyć o rozwoju nadciśnienia tętniczego krwi.

Nadciśnienie tętnicze: przyczyny rozwoju choroby

Tak jak zostało to już wspomniane we wstępie, nadciśnienie tętnicze jest chorobą przebiegającą z podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi (wyższym niż 140/90 mm Hg), odnotowanym w kilku następujących po sobie pomiarach, wykonywanych w odstępach od kilku dni do kilku tygodni. Warto tu zaznaczyć, że rozpoznanie nadciśnienia nie może odbywać się wyłącznie na podstawie jednego, nieprawidłowego wyniku pomiaru ciśnienia tętniczego.

Przyczyny rozwoju i klasyfikacja nadciśnienia tętniczego

U większości Pacjentów (szacuje się, że jest to około 90% osób z naciśnieniem) nie udaje się wskazać bezpośredniej przyczyny wystąpienia nadciśnienia i dlatego mówimy wówczas o pierwotnym nadciśnieniu tętniczym, określanym również jako nadciśnienie samoistne. Niemniej, w przypadku tego najczęstszego rodzaju nadciśnienia tętniczego wyszczególnia się czynniki ryzyka, które które mogą warunkować powstanie tej choroby. Wśród nich najczęściej określa się:

• czynniki genetyczne (a więc skłonność do dziedziczenia choroby);
• otyłość – a zwłaszcza otyłość brzuszną (przebiegającą z powiększeniem się obwodu brzucha), częściej występującą u mężczyzn niż u kobiet;
• dietę bogatą w sól, produkty o wysokim stopniu przetworzenia, czerwone mięso, tłuszcze zwierzęce;
• naturalne procesy starzenia się organizmu – w tym osłabienia i zmniejszenia elastyczności ścian naczyń krwionośnych, zwiększenie sztywności naczyń;
• pozostawanie pod wpływem ciągłego stresu i napięcia;
• ogólnie pojęty, niezdrowy tryb życia, uwzględniający niską aktywność fizyczną (lub jej całkowity brak).

U mniejszości Pacjentów (szacunki wskazują na liczbę obejmującą od 5 do 10% wszystkich przypadków nadciśnienia tętniczego) diagnozuje się tak zwane nadciśnienie wtórne. W jego przebiegu zbyt wysokie ciśnienie tętnicze krwi jest skutkiem i/lub objawem innej choroby czy dysfunkcji. Wśród przyczyn nadciśnienia wtórnego wyróżnia się między innymi choroby nerek, choroby obejmujące duże tętnice, zaburzenia wydzielania hormonów wpływających na regulację ciśnienia (na przykład zaburzenia pracy przytarczyc, tarczycy czy nadnerczy), obturacyjny bezdech senny, niektóre leki itd.

Warto także zaznaczyć, że nadciśnienie tętnicze jest jednym z elementów tak zwanego zespołu metabolicznego – czyli zespołu czynników ryzyka sprzyjających występowaniu chorób układu krążenia (chorób sercowo-naczyniowych). Inne elementy to między innymi otyłość brzuszna, zaburzenia gospodarki lipidowej oraz zaburzenia w zakresie poziomu glukozy we krwi.

Nadciśnienie: objawy zbyt wysokiego ciśnienia tętniczego

Nadciśnienie tętnicze może przez wiele lat nie dawać żadnych specyficznych objawów, a jego pierwsze symptomy są czasem interpretowane jako inne choroby – w tym jako nerwica, migreny czy też problemy z funkcjonowaniem układu hormonalnego. Niemniej, w przypadku zaobserwowania wymienionych poniżej objawów, warto udać się do lekarza i/lub rozpocząć monitorowanie własnego ciśnienia tętniczego krwi. Wśród symptomów mogących wskazywać na rozwój nadciśnienia wyróżnia się:

• dokuczliwe bóle głowy;
• szumy uszne i zaburzenia widzenia;
• ucisk w okolicy zamostkowej;
• zaczerwienienie klatki piersiowej, szyi i twarzy (pojawiające się epizodycznie);
• nadmierną potliwość, uderzenia gorąca
• problemy z zasypianiem, niespokojny sen, bezsenność;
• uczucie przewlekłego lub nieadekwatnego do wysiłku zmęczenia;
• przyspieszone bicie serca i kołatanie serca.

Jak leczyć nadciśnienie?

Leczenie pierwotnego nadciśnienia tętniczego powinno uwzględniać jak zmiany stylu życia i eliminację modyfikowalnych czynników ryzyka, tak i leki hipotensyjne ( leki obniżające ciśnienie). Farmakoterapia nadciśnienia tętniczego jest obecnie bardzo wieloczynnikowa, często bazuje na różnych mechanizmach działania. W celu osiągnięcia zamierzonego efektu terapeutycznego, farmakoterapia powinna być prowadzona zgodnie z zaleceniami lekarza, a także pod jego kontrolą. Istotne jest systematyczne przyjmowanie leków.

Bardzo ważnym elementem holistycznego podejścia do leczenia nadciśnienia jest modyfikacja stylu życia – a konkretnie tych jego aspektów, które wpływają w największym stopniu na zdrowie i kondycję układu sercowo-naczyniowego. Chodzi tu przede wszystkim o:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała (adekwatnie do wzrostu i płci pacjenta) lub też redukcja wagi – jeśli istnieją ku temu wskazania;
• modyfikację diety – w tym ograniczenie spożycia soli, tłuszczów zwierzęcych, tłuszczów trans i produktów wysoko przetworzonych;
• rzucenie palenia (dotyczy to także ekspozycji biernej na dym tytoniowy);
• ograniczenie do minimum spożywania alkoholu;
• zwiększenie aktywności fizycznej – podejmowanie jej, w umiarkowanym stopniu, przez co najmniej pół godziny dziennie.

Warto tutaj dodać, że leczenia nadciśnienia nie powinno się podejmować na własną rękę – w momencie odnotowania pierwszych objawów omawianej choroby lub też dokonania niepokojących pomiarów ciśnienia, koniecznie trzeba zwrócić się do lekarza.

Nieleczone nadciśnienie tętnicze: skutki

Nieleczone (lub leczone nieprawidłowo) nadciśnienie tętnicze może mieć poważne skutki zdrowotne i powikłania narządowe nadciśnienia, wśród których wyróżnia się między innymi pogłębianie się objawów zespołu metabolicznego, przerost mięśnia sercowego, występowanie krwotoków, uszkodzenie naczyń i mięśnia sercowego, zaburzenia w układzie nerwowym (włącznie z udarem mózgu), pogorszenie się wydolności nerek, zaburzenia widzenia i inne. Brak interwencji medycznej i brak podjęcia terapii nadciśnienia prowadzi nierzadko do incydentów sercowo-naczyniowych – a więc do niewydolności i zawału serca i/lub do udaru mózgu.

Czy można zapobiec rozwojowi nadciśnienia tętniczego?

U większości Pacjentów na rozwój nadciśnienia tętniczego wpływają różne czynniki (omówione powyżej). Niektóre z nich, takie jak predyspozycje genetyczne, nie są modyfikowalne, natomiast wiele przyczyn pośrednich i okoliczności zwiększających ryzyko wystąpienia nadciśnienia jak najbardziej można ograniczać czy redukować. Co istotne, takie działania zaliczają się nie tylko do działań profilaktycznych, ale również wspierają leczenie omawianej choroby, zapobiegają jej postępowaniu oraz pojawieniu się powikłań. Wśród takich działań wymienia się przede wszystkim regularne podejmowanie aktywności fizycznej, normalizację masy ciała, rezygnację z używek (a zwłaszcza z palenia papierosów i picia alkoholu), dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu oraz redukcję stresu. Niezwykle ważne jest także postępowanie dietetyczne, które powinno uwzględniać:

• zredukowanie stosowania soli do minimum i zastąpienie jej innymi przyprawami oraz dodatkami (dotyczy to także rezygnacji ze spożywania wysoko przetworzonych produktów bogatych w sól – słonych przekąsek, sklepowych wędlin, dań typu fast food i innych);
• wprowadzenie do jadłospisu dużych ilości warzyw owoców (zwłaszcza tych spożywanych na surowo – zawarty w nich błonnik wspiera bowiem walkę z nieprawidłowościami w zakresie gospodarki lipidowej oraz ze zmianami miażdżycowymi, a także tych bogatych w potas – niezbędny w regulowaniu gospodarki wodno-elektrolitowej);
• redukcję spożywania mięsa czerwonego na rzecz ryb i chudego mięsa drobiowego, a także redukcję spożywania tłuszczów zwierzęcych na rzecz tłuszczów roślinnych (oczywiście również w umiarkowanych ilościach);
• włączenie do diety produktów pełnoziarnistych (w tym kasz i pieczywa), płatków owsianych, niektórych orzechów i nasion (przykładem mogą tu być orzechy włoskie, migdały, a także pestki dyni i ziarna słonecznika).

Pacjentom zmagającym się nie tylko z nadciśnieniem tętniczym, ale również z insulinoopornością, cukrzycą, nadwagą i otyłością oraz z miażdżycą, rekomenduje się najczęściej postępowanie dietetyczne zgodne z zasadami diety DASH oraz diety śródziemnomorskiej.

Czy nadciśnienie tętnicze jest przeciwwskazaniem do bycia Dawcą szpiku?

Właściwie kontrolowane farmakologicznie nadciśnienie tętnicze nie jest przeciwwskazaniem do bycia dawcą, jeśli nie występują powikłania narządowe, nie ma współistniejącego zespołu metabolicznego, a leczenie jest dobrze tolerowane przez Pacjenta.

Sprawdź: Kto może zarejestrować się jako potencjalny Dawca szpiku?

Nadciśnienie tętnicze – podsumowanie

• Nadciśnienie tętnicze jest chorobą, w przebiegu której dochodzi do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Diagnozuje się je, gdy w kolejnych pomiarach, następujących w odstępach od kilku dni do kilku tygodni, wartości ciśnienia tętniczego krwi osiągną powyżej 140/90 mm Hg.
• Objawy nadciśnienia tętniczego są nieswoiste i często pojawiają się dopiero w późnej fazie choroby. Niemniej, wśród nich wyróżnia się zwykle uporczywe bóle głowy, problemy ze snem (aż do bezsenności), uczucie zmęczenia w ciągu dnia, pogorszenie tolerancji wysiłku i zaburzenia rytmu serca.
• Nadciśnienie tętnicze najczęściej rozwija się u pacjentów, u których obecne są czynniki ryzyka tej choroby – wśród nich wyróżnia się czynniki genetyczne i czynniki środowiskowe, obejmujące szeroko pojęty, niezdrowy tryb życia (stosowanie używek, dietę bogatą w tłuszcze zwierzęce, sól i produkty przetworzone, niskie nawodnienie, znikomą aktywność fizyczna i inne).
• Podstawą leczenia nadciśnienia jest farmakoterapia (zlecona i kontrolowana przez lekarza), a oprócz tego – modyfikacja stylu życia (ograniczenie soli i tłuszczów zwierzęcych w diecie, normalizacja masy ciała, równoległe leczenie innych chorób metabolicznych – w tym cukrzycy i miażdżycy, podejmowanie regularnej aktywności fizycznej i inne).
• Nieleczone nadciśnienie tętnicze może mieć groźne dla zdrowia i życia powikłania – od zaburzeń pracy nerek, przerostu mięśnia sercowego, poprzez zaburzenia widzenia, aż po zdarzenia sercowo-naczyniowe (zawał serca, udar mózgu).

Źródła:

• https://www.mp.pl/pacjent/nadcisnienie/informacje/cisnienie_nadcisnienie/58698,nadcisnienie-tetnicze (dostęp: 30.04.2025).
• https://www.mp.pl/pacjent/nadcisnienie/informacje/cisnienie_nadcisnienie/58817,10-falszywych-pogladow-na-temat-nadcisnienia-tetniczego (dostęp: 30.04.2025).
• https://journals.viamedica.pl/nadcisnienie_tetnicze_w_praktyce/article/view/97906 (dostęp: 30.04.2025).
• https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-krazenia/nadcisnienie-tetnicze-zalecenia-i-jadlospis/ (dostęp: 30.04.2025).
• https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/raport-nfz-nadcisnienie-tetnicze,7352.html (dostęp: 30.04.2025).