Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych. Przy jakich chorobach się je stosuje?

Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych (KKM), albo mówiąc obrazowo, transplantacja szpiku, to temat niezmiennie aktualny i ważny, dlatego warto o nim rozmawiać i zachęcać znajomych do rejestrowania się w bazie Potencjalnych Dawców szpiku. Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych to dla wielu Pacjentów kluczowy etap w walce o zdrowie, a nawet życie. Przy jakich chorobach hematologicznych transplantacja jest stosowana najczęściej?

Przeszczep szpiku a przeszczep komórek macierzystych

„Przeszczep szpiku” i „przeszczep krwiotwórczych komórek macierzystych” to pojęcia, których często używa się zamiennie. Analogicznie, wiele osób używa pojęcia „Dawca szpiku”, co jest prawidłowe, jednak to właśnie krwiotwórcze komórki macierzyste są przeszczepiane. Po transplantacji, u Biorcy rozpoczyna się odtwarzanie nowego, zdrowego układu krwiotwórczego, a tym samym krwi. Ponieważ komórki te pochodzą od zdrowego szpiku Dawcy, określenie „Dawca Szpiku” przyjęło się na całym świecie (ang. bone marrow donor) i jest stosowane powszechnie na co dzień.

Krwiotwórcze komórki macierzyste tworzą się i znajdują się bezpośrednio w szpiku. To właśnie one są najważniejsze, ponieważ pomagają Pacjentom zwalczyć chorobę i wyprodukować zdrową krew. Przez całe życie mnożą się w szpiku, i mają wyjątkową zdolność z jednej strony do samoodnawiania się, a z drugiej do zróżnicowania się na kolejne rodzaje tak zwanych komórek progenitorowych, dając początek nowym, zdrowym krwinkom białym (czyli leukocytom), czerwonym (czyli erytrocytom) oraz płytkowym (płytki krwi, czyli trombocyty). Więcej na ten temat przeczytasz w naszym artykule: Szpik czy komórki macierzyste?

Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych – jak często jest ratunkiem dla Pacjentów?

Jak pokazują dotychczasowe doświadczenia, przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych pozwala wyleczyć nawet ponad 70 różnych chorób. Mowa tu o wszystkich rodzajach transplantacji szpiku, i od Dawcy allogenicznego (rodzinnego lub niespokrewnionego) i autologicznego (czyli kiedy wykorzystuje się KKM pobrane od chorego). Transplantację krwiotwórczych komórek macierzystych najczęściej stosuje się do leczenia nowotworów krwi, ale zdarza się również, że jest ona jedynym ratunkiem dla osób cierpiących na nienowotworowe choroby szpiku i układu odpornościowego.

Wyobraź sobie, że każdego roku w Polsce około 800 osób zostaje zakwalifikowanych do przeszczepień allogenicznych.

Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych a nowotworowe choroby krwi.

Wiesz już, że przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych jest kluczowym etapem w leczeniu przede wszystkim chorób nowotworowych układu krwiotwórczego i krwi. Zazwyczaj do tej grupy zalicza się złośliwe nowotwory krwi, takie jak:

• ostra białaczka limfoblastyczna,
• ostra białaczka szpikowa,
• zespoły mielodysplastyczne,
• przewlekła białaczka szpikowa,
• szpiczak plazmocytowy (mnogi),
• chłoniak Hodgkina,
• grupa chłoniaków niehodgkinowskich
• pierwotne włóknienie szpiku,
• inne rodzaje chorób mieloproliferacyjnych (wywodzących się ze szpiku).

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat tego, kto wykonuje przeszczepy czy jakie są szanse na wyleczenie Pacjenta, koniecznie przeczytaj wywiad Magdy Przysłupskiej z hematologiem, dr. Tigranem Torosianem.

Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych a choroby nienowotworowe szpiku

Przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych może być ratunkiem także w przypadku Pacjentów cierpiących na nienowotworowe choroby układu krwiotwórczego i odpornościowego. Lista takich chorób jest długa – poniżej kilka przykładowych:

• niedokrwistość Blackfana i Diamonda,
• niedokrwistość sierpowata,
• niedokrwistość aplastyczna,
• niedokrwistość tarczowatokrwinkowa (talasemia),
• pierwotne, wrodzone niedobory odporności,
• Choroba Fanconiego,
• inne, rzadsze choroby szpiku i metaboliczne.

Jak przebiega kwalifikacja Pacjenta do przeszczepienia alogenicznych krwiotwórczych komórek macierzystych?

W procesie kwalifikowania poszczególnych Pacjentów do przeszczepienia obowiązują ściśle określone procedury. Są one niezbędne tym bardziej, że przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych jest obarczony dużym ryzykiem. W związku z powyższym, lekarz prowadzący podejmuje taką decyzję wyłącznie wtedy, kiedy nie ma innych, skuteczniejszych metod leczenia, a ewentualne korzyści znacznie przewyższają ewentualne ryzyko.

• Etap 1: kwalifikacja wstępna

Pierwszy etap to kwalifikacja wstępna. Odpowiada za nią hematolog, pod którego opieką znajduje się Pacjent. Biorąc pod uwagę rozpoznanie, stadium choroby, stan ogólny pacjenta, w oparciu o standardy postępowania i zalecenia , lekarz rekomenduję potrzebę wykonania przeszczepienia allogenicznego szpiku. Każdy przypadek jest oceniany indywidualnie i konsultuje się go z zespołem transplantacyjnym.

• Etap 2: poszukiwanie Dawcy

Gdy Pacjent zostanie wstępnie zakwalifikowany do transplantacji najpierw sprawdza się możliwość i dostępność Dawcy rodzinnego (jeśli Pacjent ma rodzeństwo). Jeśli jednak nie ma możliwości transplantacji rodzinnej, następuje uruchomienie procedury poszukiwania Dawcy niespokrewnionego, czyli „bliźniaka genetycznego” w bazie potencjalnych Dawców szpiku. Na tym etapie Pacjent zostaje wpisany na listę osób oczekujących na przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych.

• Etap 3: kwalifikacja potwierdzająca

Gdy w grupie Potencjalnych Dawców uda się znaleźć „bliźniaka genetycznego” Pacjenta, lekarz prowadzący prosi o potwierdzenie zgodności (typizacja potwierdzająca – confirmatory typing – CT) Dawcy z Biorcą, oraz sprawdza się dostępność, gotowość Dawcy. Po udanej typizacji, ośrodek transplantacyjny wybiera najlepszy termin do wykonania przeszczepienia szpiku. Na około 3 tygodnie przed terminem przeszczepienia, następuje tzw. kwalifikacja ostateczna Dawcy szpiku.

Wtedy w ośrodku transplantacyjnym zaczyna się przygotowanie Pacjenta do przyjęcia przeszczepu, co wymaga podawania chemioterapii, a czasami dodatkowo radioterapii i/lub immunoterapii. Ośrodek pobierający krwiotwórcze komórki macierzyste przygotowuje Dawcę do procedury. Klasycznie w dniu „-1” od Dawcy pobiera się komórki (z krwi obwodowej lub z talerzy kości biodrowej), a w dniu „0” Biorca otrzymuje pobrane komórki.

Pamiętaj, że procedury kwalifikujące do zabiegu dotyczą nie tylko Pacjenta, ale także każdego Potencjalnego Dawcy (po stwierdzeniu i potwierdzeniu zgodności z Biorcą). Szczegółowy opis procedur transplantacji komórek macierzystych znajdziesz w naszym artykule.