Talasemia – czym jest i jakie są jej objawy?

Jak powstaje talasemia, jakie są jej objawy i czy można ją wyleczyć?

Budowa hemoglobiny i jej najważniejsze funkcje

Aby zrozumieć powstawanie i rozwój talasemii, na samym początku warto zwrócić uwagę na główny budulec czerwonych krwinek, czyli hemoglobinę (Hb). U zdrowego człowieka składa się ona z kilku elementów:

• dwóch par łańcuchów polipeptydowych klastra α oraz klastra β;
• czterech cząsteczek hemu (zawierających żelazo), tworzących połączenia z łańcuchami α i β[1].

To właśnie specyficzna budowa hemoglobiny sprawia, że erytrocyty spełniają swoją najważniejszą funkcję związaną z transportem tlenu w organizmie. Warto wiedzieć, że na przestrzeni życia struktura i ilość hemoglobiny zmienia się – w momencie narodzin przeważa hemoglobina-alfa (HbA) oraz płodowa (HbF), która z biegiem czasu ustępuje syntezie łańcuchów β[2].

Talasemia – co to jest?

Talasemia należy do grupy genetycznie uwarunkowanych niedokrwistości hemolitycznych, w których zmniejszenie liczby erytrocytów wynika z ich częstego rozpadu (nazywanego hemolizą). U osób cierpiących na tę chorobę dochodzi do powstawania nieprawidłowości w strukturach białek, które budują hemoglobinę – mutacje dotyczą przede wszystkim łańcucha α-globiny lub β-globiny (rzadziej np. δ-globiny). Nieprawidłowo zbudowane czerwone krwinki mają inny kształt (są to postacie tarczowate, o nieregularnej budowie i słabym ubarwieniu – stąd nazwa anemii tarczowatokrwinkowej), są małe (niska wartość MCV) i gorzej spełniają swoje funkcje jako nośnika tlenu. Dodatkowo – łatwo się niszczą, co ostatecznie prowadzi do niedokrwistości.

Talasemia, ze względu na zwiększoną migrację ludności m.in. z krajów śródziemnomorskich czy Afryki, jest jednym z najszybciej rozprzestrzeniających się schorzeń genetycznych. Specjaliści wskazują, że od 10% do 13% nosicieli β-talasemii zamieszkuje Europę Północną i obie Ameryki, a problem niedokrwistości związanej z α-globinami dotyka nie więcej niż 260 milionów osób na świecie[5].

Rozwój α-talasemii – rodzaje i przyczyny

Talasemia α-globin powstaje w wyniku nieprawidłowej budowy łańcucha polipeptydowego alfa, który u zdrowej osoby posiada podwójną parę genów kodowanych na 16 chromosomie. W wyniku mutacji powstaje mniej białek, których liczba – w porównaniu do β-globin – jest prawie dwukrotnie niższa[6]. Zaburzenia te mogą wynikać m.in. z utraty fragmentu materiału genetycznego warunkującego prawidłową syntezę alfa-globiny, a objawy choroby uzależnione są przede wszystkim od ilości niewłaściwie wytworzonych łańcuchów α.

Na czym polega β-talasemia?

β-talasemia jest następstwem zaburzonej syntezy beta-globin – u Pacjentów powstaje zmniejszona liczba łańcuchów polipeptydowych β lub stwierdza się ich całkowity brak. Mutacja wynika najczęściej z punktowych zaburzeń występujących na jednym (wówczas mówimy o nosicielstwie talasemii lub talasemii minor) lub obydwu genach na 11 chromosomie (talasemia major – cięższa postać choroby). Objawy choroby mogą przebiegać różnym nasileniem, w zależności od postaci: minor, intermedia czy major[7].

Talasemia – objawy u dorosłych i dzieci

Do ogólnych objawów α-talasemii oraz β-talasemii należą przede wszystkim:

• niedokrwistość – zmniejszenie normy stężenia hemoglobiny lub czerwonych krwinek może wystąpić w różnym stopniu nasilenia;
• mikrocytoza z hipochromią – polegającą na występowaniu we krwi erytrocytów małych, tarczowatych wraz z niedobarwnością;
• hemoliza – charakteryzująca się przedwczesnym i nieprawidłowym rozpadem czerwonych krwinek[8].

Objawy kliniczne zależą przede wszystkim od stopnia mutacji genów, które determinują prawidłowe powstawanie globin w organizmie człowieka. Niezależnie od tego, czy pacjent boryka się z łagodną odmianą choroby, czy jego stan został zakwalifikowany jako ciężki przypadek, symptomów talasemii nie należy lekceważyć i postępować zgodnie z zaleceniami lekarza.

• α-talasemia – najczęstsze objawy

Objawy α-talasemii uzależnione są przede wszystkim od liczby mutacji w łańcuchu α – w przypadku osób, u których wykryto nieprawidłowości jedynie w jednym z czterech genów, jej stan nazywa się cichym nosicielstwem α-talasemii. Charakteryzuje się przede wszystkim niewielkim spadkiem stężenia hemoglobiny we krwi, ale niewymagającym dolegliwości i leczenia. Gdy do zmian doszło w obrębie dwóch kodów, u pacjenta diagnozowana jest tzw. cecha α-talasemii, która wyróżnia się mikrocytozą i mniejszą liczbą Hb.

Najcięższe objawy dotyczą osób, u których doszło do mutacji w obrębie trzech lub czterech genów determinujących powstawanie α-globin. Do najczęstszych symptomów należą m.in. powiększenie śledziony, kamica nerek i/lub żółciowa oraz żółtaczka, a u dzieci – opóźnienie wzrostu, zaburzenia w układzie kostnym.

• β-talasemia u dzieci i dorosłych

Tak jak już wcześniej wspomniano, beta-talasemia posiada trzy postacie – minor, intermedia i major. W przypadku pierwszej z nich chorzy mogą borykać się z łagodną niedokrwistością, kamicą żółciową oraz zmianami w obrębie nerek czy kości. Specjaliści łączą także nosicielstwo β-talasemii z wystąpieniem m.in. zaburzeń autoimmunizacyjnych, astmy, cukrzycy czy fibromialgii.

β-talasemia major jest najcięższą postacią choroby – pierwsze objawy mogą pojawić się w ciągu pierwszych dwóch lat życia dziecka i najczęściej związane są m.in. z zaburzeniem łaknienia, gorączką, opóźnieniem wzrostu, niedokrwistością wymagającą częstych transfuzji krwi, żółtaczką, owrzodzeniami nóg czy zmianami kostnymi. Od β-talasemii intermedia odróżnia się sposobem leczenia (tj. liczbą transfuzji w ciągu roku) oraz częstotliwością występowania poszczególnych symptomów choroby. W przypadku postaci intermedia niektórzy pacjenci nie wykazują nasilonych objawów lub przechodzą je łagodnie[9].

Talasemia – diagnostyka

W jaki sposób diagnozuje się talasemię? Jej podstawą jest szczegółowy wywiad lekarski, dzięki któremu lekarz może wykryć rodzinne uwarunkowania rozwoju choroby. Najistotniejszym badanie laboratoryjnym jest morfologia krwi, która pozwala odkryć różne nieprawidłowości, w tym spadek stężenia hemoglobiny czy obecność mikrocytozy. Ważna jest tak że ocena rozmazu krwinek (obecność postaci tarczowatych), co więcej, specjalista może też zalecić określenie liczby retikulocytów (czyli niedojrzałych postaci erytrocytów) oraz wykonanie rozmazu krwinek białych i barwienia krwi.

W diagnostyce alfa- oraz beta-talasemii wykorzystuje się też różnorakie techniki biochemiczne (np. elektroforezę hemoglobiny), a także badania opierające się na biologii molekularnej. Warto pamiętać, że to lekarz zleca poszczególne typy badań – choroba niekiedy maskowana jest lub uwydatniania przez inne choroby, dlatego tak istotne jest zlokalizowanie problemu.

Leczenie talasemii

Osoby chorujące na talasemię muszą przede wszystkim regularnie wykonywać morfologię krwi, a także monitorować wysokość żelaza, witaminy B12 czy kwasu foliowego. Jej leczenie zależy od występujących objawów i dobierane jest zgodnie ze stanem zdrowia pacjenta. Do najczęstszych metod należą:

• przetoczenia krwi – mogą być konieczne już w wieku niemowlęcym, jeżeli chory ma stwierdzoną ciężką postać talasemii;
• splenektomia – zabieg polega na wycięciu śledziony i podejmowany jest w momencie, gdy pacjent wymaga bardzo licznych transfuzji krwinek czerwonych. w celu zmniejszenia hemolizy;
• terapia genowa – na razie na etapie eksperymentalnym, w której do komórek macierzystych wprowadza się konstrukt wirusowy z prawidłowym genem zmutowanej globiny α lub β;
• leczenie chelatujące – redukujące ryzyko związane z przeciążeniem żelazem u osób zmagających się z wtórną hemochromatozą;
• transplantacja szpiku – jedyna obecnie dostępna metoda wyleczenia choroby, przeprowadza się tylko w ciężkich postaciach talasemii i daje dobre rezultaty[11].

Jaka jest zależność między talasemią a dietą? Odpowiednie żywienie może złagodzić niektóre oznaki choroby, pomagać w momentach chronicznego zmęczenia i złego samopoczucia. Ważne, aby ograniczyć produkty zawierające dużo żelaza, natomiast spożywać produkty z bogatą zawartością witaminy C, D, kwasu foliowego czy cynku. Chorujący powinni przede wszystkim jak najszybciej wdrożyć zalecenia wydane przez lekarza prowadzącego. Dodatkowo nie należy zapominać o aktywności fizycznej, która powinna być dobrana zgodnie ze stanem zdrowia Pacjenta.

Dowiedz się więcej o procesie rejestracji i wymaganiach wobec Dawców szpiku. Sprawdź, czy możesz zostać Dawcą i podarować komuś drugą szansę na życie!

Bibliografia:

[1] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/hemoglobina;3910961.html

[2] https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.71.11.3.1.3

[3] https://journals.viamedica.pl/hematology_in_clinical_practice/article/view/36211/34403

[4] https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.71.11.3.1.3

[5] https://journals.viamedica.pl/hematology_in_clinical_practice/article/view/36211/34403

[6] https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.71.11.3.1.3.2

[7] https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.71.11.3.1.3.1

[8] https://journals.viamedica.pl/hematology_in_clinical_practice/article/view/36211/34403

[9] https://journals.viamedica.pl/hematology_in_clinical_practice/article/view/36211/34403

[10] https://journals.viamedica.pl/hematology_in_clinical_practice/article/view/36211/34403

[11] https://journals.viamedica.pl/hematology_in_clinical_practice/article/view/36211/34403