Zdrowy Dawca

Cytomegalia (CMV) – objawy i leczenie

Cytomegalia to jedna z zakaźnych chorób wirusowych, która powszechnie występuje w środowisku. Rezerwuarem oraz nosicielem wirusa CMV jest człowiek. Różne szacunki wskazują, że zarażonych jest od 50 do nawet 80-90% populacji. Jak przebiega cytomegalia i dla kogo jest szczególnie groźna?

Konsultant merytoryczny Tigran Torosian

Hematolog, Dyrektor Medyczny Fundacji DKMS

Tigran.Torosian@dkms.pl

Więcej artykułów

Cytomegalia – co to takiego?

Cytomegalia to wirusowa choroba zakaźna, która jest rozpowszechniona w środowisku – tak, jak zostało to wspomniane powyżej, szacunki mówią o nosicielstwie wirusa u od 50 do nawet 90% populacji. Wirus wywołujący cytomegalię to cytomegalowirus (cytomegalovirus, w skrócie – CMV), należący do rodziny Herpeswirusów (herpesviridae). Do tej rodziny należą także wirusy opryszczki (HSV), wirus ospy wietrznej (VZV), wirus Ebstein-Barr (EBV) powodujący m.in. mononukleozę, które, podobnie jak wirus CMV, pozostają w organizmie na całe życie. W większości przypadków (ponad 90% zakażonych osób) przebieg choroby CMV jest bezobjawowy lub łagodny, natomiast w niektórych sytuacjach i okolicznościach zdrowotnych (ciąża, stany obniżonej odporności, choroby onkologiczne, leczenie immunosupresyjne, np. po transplantacji komórek krwiotwórczych i inne), CMV może się uaktywnić i powodować groźne dla zdrowia i życia powikłania.

Cytomegalia – jak można się zarazić?

Wirus cytomegalii może szerzyć się wieloma drogami (przenosi się między innymi drogą kropelkową, poprzez kontakty seksualne, korzystanie z tych samych naczyń i sztućców oraz akcesoriów higieny osobistej), ponieważ znajduje się w wielu ludzkich wydzielinach – w tym w krwi, spermie, wydzielinie z dróg rodnych kobiety, mleku kobiecym, w moczu i kale, ślinie oraz we łzach. Zdarza się również, że do zakażenia dochodzi podczas transfuzji krwi czy w trakcie przeszczepienia narządów i szpiku.

W zależności od momentu zakażenia, wyróżnia się dwa rodzaje cytomegalii, a w tym:

cytomegalię wrodzoną – czyli cytomegalię będącą skutkiem wewnątrzmacicznego zakażenia płodu w trakcie ciąży;
cytomegalię nabytą – pojawiającą się na skutek zakażenia horyzontalnego w wyniku kontaktu z inną zakażoną osobą.

Warto wspomnieć tu dodatkowo o cytomegalii wtórnej, lub określonej czasem jako reaktywacja wirusa CMV, która pojawia się, gdy po okresie uśpienia wirus aktywuje się i dochodzi do wystąpienia objawów choroby.

Cytomegalia – objawy choroby wrodzonej i nabytej

Objawy choroby cytomegalowirusowej różnią się od siebie w zależności od tego, czy choroba jest nabyta, czy wrodzona. I tak:

objawy cytomegalii nabytej, w większości przypadków, w ogóle nie występują – wirus CMV co prawda znajduje się w organizmie, jednak u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym jest on uśpiony i nie powoduje niepokojących symptomów (zarówno od razu po zakażeniu, jak i w późniejszym czasie). W rzadkich przypadkach zakażenie może doprowadzić do pojawienia się tak zwanej mononukleozy cytomegalowirusowej, przypominającej w swoim przebiegu mononukleozę zakaźną. Występują wówczas u Pacjenta takie objawy, jak gorączka, osłabienie organizmu, ale też powiększenie węzłów chłonnych oraz powiększenie wątroby. Rzadziej dochodzi do powstania zapalnych zmian na migdałkach, powiększenia śledziony czy do rozwoju żółtaczki. Aktywne zakażenie CMV może także powodować wirusowe zapalenie wątroby. W przypadku objawowej cytomegalii będącej wynikiem zakażenia podczas transfuzji preparatów krwiopochodnych czy przeszczepienia szpiku. Mogą pojawić się: gorączka, zapalenie wątroby, śródmiąższowe zapalenie płuc, zespół mononukleozopodobny, zapalenie jelit, ośrodkowego układu nerwowego. Z kolei u Pacjentów z niedoborami odporności (chorujących na AIDS, przyjmujących długotrwale leki immunosupresyjne) cytomegalia może objawiać się wystąpieniem licznych i rozległych stanów zapalnych, a w tym: zapaleniem siatkówki i naczyniówki, błony śluzowej przewodu pokarmowego, śródmiąższowym zapaleniem płuc, zapaleniem mózgu, nadnerczy czy trzustki;
objawy cytomegalii wrodzonej występują u około 10% noworodków zakażonych CMV w życiu płodowym. Obejmują one między innymi: zapalanie mózgu, wodogłowie lub małogłowie, uszkodzenia układu nerwowego skutkujące niedowładami i spastycznością mięśni, zanik nerwu wzrokowego, zapalenia struktur narządu wzroku (siatkówki, naczyniówki), powiększenie wątroby i/lub śledziony, niedosłuch lub całkowitą głuchotę, skazę krwotoczną i inne powikłania. Bardzo ciężka postać cytomegalii stanowi niekiedy przyczynę śmierci zakażonego noworodka. Warto również dodać, że dziecko z cytomegalią wrodzoną, które nie wykazuje jej objawów po narodzinach, może ujawnić symptomy ze strony OUN (ośrodkowego układu nerwowego) w postaci zaburzeń rozwoju psychoruchowego później – w dalszych miesiącach i latach życia.

Należy dodać, że aktywne zakażenie wirusem CMV u kobiety w ciąży może spowodować nie tylko zakażenie dziecka, ale również poronienie samoistne (w pierwszych miesiącach ciąży) lub obumarcie płodu (na dalszych etapach ciąży). Z tego względu kobietom planującym ciążę oraz oczekującym dziecka zaleca się wykonywanie badań oceniających status CMV w organizmie. Noworodek lub niemowlę może się zarazić CMV także po porodzie, podczas karmienia piersią. Około 30% kobiet zakażonych i bezobjawowych wydziela CMV mlekiem po porodzie nawet do roku. Na szczęście, dzieci zakażone tą drogą zwykle nie demonstrują objawów choroby CMV.

Diagnostyka cytomegalii

Najbardziej powszechnym sposobem na wykrycie zakażenia wirusem CMV jest wykonanie testów serologicznych z krwi. Polegają one na oznaczeniu obecności przeciwciał przeciwko wirusowi, świadczących o świeżym lub uśpionym zakażeniu – a więc w klasie IgM oraz IgG. W praktyce wyniki mogą prezentować się następująco:

stwierdzona obecność przeciwciał IgG oraz nieobecność przeciwciał IgM świadczy o uśpionym zakażeniu (Pacjent miał kontakt z wirusem w przeszłości, ale nie choruje);
stwierdzona obecność przeciwciał obu klas – IgG oraz IgM – może świadczyć o niedawnym zakażeniu (w ciągu ostatnich kilku miesięcy) i ewentualnie o aktywnej chorobie;
stwierdzona obecność przeciwciał IgM oraz nieobecność IgG świadczy o świeżym zakażeniu (w ciągu ostatnich kilku tygodni);
brak obecności przeciwciał obu klas – IgG oraz IgM – świadczy o braku kontaktu z wirusem i braku choroby.

Przy podejrzeniu zakażenia wirusem CMV wykonuje się testy serologiczne, a czasami w celu potwierdzenia – także badanie molekularne metodą PCR (polimerazowa reakcja łańcuchowa), które pozwala na wykrycie DNA wirusa CMV. Niekiedy wykonuje się kolejne badanie serologiczne po około 3 tygodniach od pierwszego, by wychwycić ewentualne zmiany obecności konkretnych klas przeciwciał.

Diagnostyka w przypadku cytomegalii wrodzonej uwzględnia oczywiście badania krwi dziecka na obecność opisanych powyżej przeciwciał, a oprócz tego polega na przeprowadzeniu szeregu procedur, testów i badań potwierdzających lub wykluczających konkretne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu i nieprawidłowości w zakresie budowy czy działania układów i narządów.

Cytomegalia – leczenie, rokowania, powikłania i zapobieganie zakażeniom

Leczenie cytomegalii to skomplikowana kwestia, która zależy przede wszystkim od postaci choroby, stanu zdrowia Pacjenta, jego wieku oraz postaci aktywnego wirusa CMV. Co do zasady, u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym – nie ma konieczności leczenia CMV, zresztą, przebieg jest najczęściej bezobjawowy, albo przypominający zwykłą infekcję przeziębieniową. Jeśli terapia jest konieczna, wówczas podaje się choremu leki łagodzące objawy (o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym lub przeciwgorączkowym), a w postaciach ostrych, u osób z upośledzonym układem odpornościowym, u kobiet w ciąży – leki przeciwwirusowe (gancyklowir, walgancyklowir, foskarnet, cydofowir i inne). U dzieci z cytomegalią wrodzoną nierzadko konieczna jest terapia wielotorowa – uwzględniająca opiekę immunologiczną, neurologiczną, okulistyczną, rehabilitacyjną, hepatologiczną, nefrologiczną i z innych dziedzin (uzależnionych od następstw choroby). Rokowanie zależy od postaci choroby oraz statusu immunologicznego. Predykcje pogarszają się, gdy chodzi o cytomegalię wrodzoną lub o Pacjentów z niedoborami odporności (w tym w trakcie leczenia onkologicznego czy chorujących na AIDS). Niestety, cytomegalia nie jest uleczalna – nawet w postaci nabytej pozostaje w organizmie w formie uśpionej.

Powikłania cytomegalii obejmują między innymi:

u kobiet w ciąży – poronienie, obumarcie płodu;
u noworodków z cytomegalią nabytą – wady OUN, mózgowe porażenie dziecięce, niedosłuch, niedowidzenie i inne;
u osób z deficytami odporności – śródmiąższowe zapalenie płuc i inne stany zapalne w organizmie.

Do tej pory nie ma szczepionki przeciwko wirusowi CMV, dlatego do profilaktyki zakażenia trzeba zaliczyć dbałość o wzmożoną higienę osobistą. By uchronić się przed zachorowaniem konieczne jest mycie rąk przed i po posiłku, a także po skorzystaniu z toalety (zwłaszcza tej publicznej) czy po zmianie pieluszki u małego dziecka. Dodatkowo należy uważać na kontakt z maluchami uczęszczającymi do placówek opiekuńczych, ponieważ to właśnie one są często rezerwuarem wirusa (łatwa i szybka transmisja w dużych skupiskach dzieci). Dotyczy to szczególnie kobiet w ciąży, u których do czasu ciąży nie stwierdzono zakażenia CMV (czyli są sero-negatywne) i osób z upośledzoną odpornością.

Źródła: