Rak a nowotwór – jaka jest różnica? Co to jest nowotwór?

Choć pojęcia „rak” i „nowotwór złośliwy” są często używane zamiennie, z medycznego punktu widzenia to błąd. Dlaczego? Różnice między rakiem a nowotworem wyjaśniamy poniżej!

Co to jest nowotwór (choroba)?

Nowotwór to nieprawidłowa tkanka, która powstaje w skutek niekontrolowanego wzrostu komórek w jednej tkance.

U podłoża nowotworów złośliwych leżą zmiany genetyczne (mutacje), które zmieniają biologię i zachowanie komórek, nadając im takie cechy jak zdolność do niekontrolowanego wzrostu, zaburzeń różnicowania, naciekania okolicznych tkanek, tworzenia przerzutów odległych.

Nowotwór niezłośliwy

Istnieją dwa określenia związane z rozwojem nowotworu lub przemianą zmiany niezłośliwej w nowotwór, czyli:

• zmiana przednowotworowa – ona z większym prawdopodobieństwem może przekształcić się w nowotwór złośliwy, np. polipy gruczolakowe, które mogą zmienić się w raka jelita grubego.
• stan przednowotworowy – choroba ta wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nowotworu złośliwego, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, które zwiększa ryzyko rozwoju raka jelita grubego. Pacjenci powinni być pod stałą kontrolą lekarską i regularnie poddawani odpowiednim badaniom diagnostycznym, by szybko wykryć zmiany oraz zastosować skuteczne leczenie.

Fazy rozwoju nowotworu złośliwego

Proces powstania nowotworu złośliwego – czyli kancerogenezy (od słowa cancer) – można podzielić na trzy fazy: inicjację, promocję oraz progresję.

Inicjacja – pierwsza faza rozwoju nowotworu

To etap, w którym dochodzi do trwałych, nieodwracalnych mutacji w DNA pojedynczej komórki. Najczęściej dzieje się to pod wpływem czynników kancerogennych, takich jak:

• promieniowanie,
• substancje chemiczne,
• wirusy.

W tej fazie komórka zmutowana traci normalną kontrolę nad podziałami, jednak zmiana jest jeszcze niewielka i często niewykrywalna. Jest to komórka macierzysta nowotworu złośliwego.

Promocja – druga faza rozwoju nowotworu

Ten etap może trwać nawet kilka lat. W fazie promocji komórki zaczynają się namnażać w niekontrolowany sposób. Dochodzi do dalszych mutacji oraz rozszerzenia sieci naczyń krwionośnych (angiogenezy). W rezultacie objętość zmiany nowotworowej wzrasta, a zmiana staje się zauważalna.

Progresja – trzecia faza rozwoju nowotworu

Ostatnia faza, progresja, charakteryzuje się nasilonym rozrostem zmiany, która wykazuje predyspozycje do naciekania otaczających tkanek oraz tworzenia przerzutów. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że zmiana okaże się złośliwa i trudna do wyleczenia.

Podział nowotworów

Co do zasady nowotwory dzieli się na:

• Łagodne – zwykle rozwijają się powoli, mają odgraniczoną strukturę
• Złośliwe cechują się szybkim, niekontrolowanym i destrukcyjnym wzrostem.

Występują pomiędzy nimi istotne różnice w budowie zmiany oraz następstw, jakie wywołuje ona w organizmie człowieka. Inny jest także przebieg leczenia każdego z nowotworów.

Przeczytaj też: Nowotwory krwi: rodzaje i objawy

Nowotwory łagodne

Nowotwory łagodne zbudowane są z dobrze zróżnicowanych i dojrzałych komórek, których budowa nie odbiega zbytnio od prawidłowych. Zwykle rosą wolno, mają regularne, odgraniczone kształty, nie nasiekają okolicznych tkanek. Są często otorebkowane, nie niszczą okolicznych tkanek i narządów (chyba, że przez ucisk, gdy osiągają duże rozmiary).

Co najważniejsze, nowotwory łagodne nie mają zdolności dawania przerzutów (czyli nowych ognisk choroby w innej lokalizacji). Usunięcie ich z niewielkim marginesem tkanek zdrowych jest równoznaczne z wyleczeniem, choć niektóre nowotwory łagodne mogą mieć tendencję do nawracania (np. tłuszczaki czy polipy jelita grubego).

Nowotworów łagodnych nie należy ignorować. Mogą one wywoływać objawy miejscowe: krwawienia, ucisk na sąsiadujące tkanki i narządy, mogą wykazywać zdolność produkcji hormonów.

Zmiana o łagodnym charakterze może z czasem przekształcić się w złośliwą formę, która będzie zagrażać zdrowiu i życiu człowieka. W ten sposób na bazie łagodnych gruczolaków rozwija się rak jelita grubego, czy czerniak powstający z łagodnego pierwotnie znamiona.

Nowotwory złośliwe

Nowotwory złośliwe (a więc również rak, ale nie tylko) to nieporównywalnie gorszy rodzaj nowotworu, który zagraża nie tylko zdrowiu, ale przede wszystkim życiu Pacjenta. W przeciwieństwie do łagodnych zmian, nowotwory złośliwe mają zdolność naciekania i uszkadzania okolicznych tkanek i narządów. Spowodowane jest to ich biologią oraz faktem, że zwykle nie posiadają otaczającej torebki.

Cechą charakterystyczną nowotworów złośliwych jest ich zdolność do tworzenia przerzutów odległych do innych narządów (często do płuc, kości, wątroby czy układu nerwowego), co znacznie pogarsza rokowania chorego.

Wzrost złośliwego guza nowotworowego jest szybki i agresywny. Nowotwory złośliwe zwykle przez długi czas nie dają objawów i ujawniają się dopiero w zaawansowanym stadium choroby. W odróżnieniu od nowotworów łagodnych, rak i inne nowotwory złośliwe po zakończonym leczeniu mają tendencję do nawracania.

Nowotwór a rak – czym się różnią?

Komórki złośliwego nowotworu (np. raka) mogą rozsiewać się kilkoma drogami. Często jeden rodzaj nowotworu może wykorzystywać wszystkie drogi rozsiewu, a czasami dominuje jedna.

Drogi rozsiewu złośliwych komórek nowotworowych:

• przez układ krwionośny,
• przez układ limfatyczny,
• przez płyn mózgowo-rdzeniowy,
• przez naciekanie na sąsiadujące tkanki

Rak jest konkretnym rodzajem nowotworu złośliwego, który wywodzi się z tkanki nabłonkowej. Nie każdy nowotwór złośliwy jest rakiem, np. nie będą nim złośliwe nowotwory krwi, czerniaki, mięsaki - ponieważ nie wywodzą się z nabłonków.

Sprawdź też: Leczenie nowotworów krwi

Rak może rozwinąć się wszędzie tam, gdzie występuje tkanka nabłonkowa (w tym - skórna) a więc w:

• przewodzie pokarmowym, np. rak przełyku, żołądka, jelita grubego, pęcherzyka żółciowego,
• narządach gruczołowych, np. rak tarczycy, trzustki, piersi, nadnerczy, prostaty,
• układzie moczowo-płciowym, np. rak nerki, pęcherza moczowego, szyjki macicy.

Skomplikowane? Dla ułatwienia zobacz, jak podział nowotworów wygląda w poniższej tabeli. Zwróć uwagę, że nowotwory są zróżnicowane m.in. pod względem charakteru (łagodny bądź złośliwy) oraz pochodzenia.

Nowotwory krwi to grupa chorób nowotworowych, które atakują układ krwiotwórczy i immunologiczny. Prowadzą do niekontrolowanego namnażania się nieprawidłowych komórek w szpiku kostnym, krwi lub układzie limfatycznym. Do tej grupy chorób należy np. białaczka, w której leczeniu może pomóc przeszczepienie szpiku.

Dowiedz się więcej o procesie rejestracji i wymaganiach wobec Dawców szpiku. Sprawdź, czy możesz zostać Dawcą i podarować komuś drugą szansę na życie!

Nowotwór – najczęściej zadawane pytania

Co to jest nowotwór?

Nowotwór to nieprawidłowa masa tkankowa powstała w wyniku klonalnego rozrostu jednej zmienionej komórki, której podział wymyka się spod kontroli fizjologicznej. W zależności od cech biologicznych może mieć charakter łagodny lub złośliwy.

Czy rak i nowotwór to to samo?

Nie. Oczywiście, rak to nowotwór złośliwy ale nie każdy nowotwór to rak. Rak jest specyficznym rodzajem nowotworu złośliwego, który wywodzi się z komórek nabłonkowych i ma zdolność do naciekania tkanek oraz tworzenia przerzutów. Z kolei nowotwór to ogólne określenie niekontrolowanego rozrostu komórek, który może mieć charakter łagodny lub złośliwy. Więc, każdy rak jest nowotworem, ale nie każdy nowotwór jest rakiem.

Co to jest nowotwór niezłośliwy i złośliwy?

Nowotwór niezłośliwy (łagodny) to najczęściej zmiana zbudowana z dobrze zróżnicowanych, dojrzałych komórek, która rośnie powoli, jest dobrze odgraniczona, często otorbiona, nie nacieka sąsiednich tkanek ani nie daje przerzutów, a po usunięciu zwykle nie nawraca.

Nowotwór złośliwy wywodzi się z słabo lub niezróżnicowanej, mutowanej komórki klonalnej, rośnie szybko i dynamicznie i ma zdolność do niszczenia otaczających tkanek oraz tworzenia przerzutów. Może wywołać poważne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu i wymaga bardziej agresywnego leczenia.

Jak wygląda nowotwór złośliwy?

Nie ma jednoznacznego i standardowego obrazu guza nowotworowego. Zależy to od rodzaju nowotworu, tkanki, z którego sięw wywodzi, stadium zaawansowania i wielu innych czynników. Czasami na przekroju guza nowotworu złośliwego mogą być widoczne zmiany martwicze i krwotoczne. Zmiana może uciskać i niszczyć okoliczne narządy, wywoływać krwawienia oraz osłabienie odporności organizmu.

Czy rak złośliwy zawsze ma przerzuty?

Nie, rak złośliwy nie zawsze ma przerzuty. Zdolność do tworzenia przerzutów jest jedną z cech charakterystycznych choroby, ale wiele zależy od konkretnego rodzaju raka, stadium zaawansowania oraz indywidualnych cech biologicznych guza.

Czy rak złośliwy jest wyleczalny?

Rak – zawsze jest złośliwy (nie ma niezłośliwego raka). Rak jest wyleczalny, zwłaszcza jeśli zostanie wykryty we wczesnym stadium i leczony radykalnie. Rokowania zależą jednak od rodzaju nowotworu, stopnia zaawansowania choroby oraz zastosowanej terapii.

Zobacz: Na czym polega leczenie celowane nowotworów?

Czy nowotwór niezłośliwy jest groźny?

Nowotwór niezłośliwy (łagodny) zazwyczaj nie stanowi poważnego zagrożenia, a gdy zostanie usunięty, rzadko dochodzi do nawrotów. Jeśli jednak znajduje się w miejscu, gdzie może uciskać na inne tkanki, narządy, naczynia, nerwy lub wydziela hormony, istnieje prawdopodobieństwo pojawienia się istotnych dolegliwości, wystąpienia powikłań i konieczność szybkiego leczenia.

Co to jest nowotwór o nieokreślonym charakterze?

Nowotwór o nieokreślonym charakterze to zmiana nowotworowa, której cechy nie wskazują jednoznacznie konkretną kategorię schorzenia. Zwykle wynika to z niewystarczających lub niejednoznacznych danych diagnostycznych. Postępowanie wtedy za każdym razem jest zindywidualizowane, w zależności od występujących objawów i wyników badań.

Bibliografia:

• https://onkologia.org.pl/pl/nowotwory/czym-sa (dostęp: 06.05.2025)
• https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/informacje/61208,nowotwor-co-to-rozwoj-podzial (dostęp: 06.05.2025)