Chłoniak – objawy, rodzaje, rokowania i leczenie chłoniaków

W naszym kompendium zebraliśmy najważniejsze informacje dotyczące chłoniaków – licznej i zróżnicowanej grupy chorób nowotworowych wywodzących się z układu limfatycznego, czyli chłonnego. Dowiedz się więcej o chorobie, jej rodzajach, przyczynach, objawach, diagnostyce, leczeniu i rokowaniach.

Celem tego kompendium wiedzy, poza wartością edukacyjną, jest rozwianie ewentualnych wątpliwości czy mitów nagromadzonych wokół nowotworów krwi oraz procesu przeszczepienia szpiku i krwiotwórczych komórek macierzystych, a także zachęcenie potencjalnych Dawców do rejestracji w bazie Dawców szpiku, dzięki której rośnie szansa Pacjenta na znalezienie bliźniaka genetycznego.

Czym jest chłoniak? Charakterystyka choroby

Chłoniaki stanowią dużą grupę chorób nowotworowych, wywodzących się z komórek układu krwiotwórczego i chłonnego Układ chłonny (limfatyczny) jest rozproszony, a w jego skład wchodzą:

• węzły chłonne,
• szpik kostny,
• śledziona,
• grasica,
• błona śluzowa przewodu pokarmowego,
• naczynia limfatyczne.

Funkcjonujący prawidłowo układ limfatyczny, jest jednym z podstawowych systemów układu odpornościowego człowieka. Limfocyty, czyli podstawowe komórki krwi i układu chłonnego, odpowiadają za odporność swoistą - ukierunkowaną na konkretne czynniki chorobotwórcze. Chłoniaki powstają w wyniku mutacji komórek układu chłonnego. Są to m.in. zaburzenia na etapie dojrzewania i różnicowania limfocytów, powodujące niekontrolowane namnażanie się nieprawidłowych komórek w węzłach chłonnych, zaburzając ich strukturę, z potencjałem rozprzestrzeniania się w szpiku i pozostałych strukturach układu limfatycznego i tkankach organizmu.

Przyjmuje się, że wszystkie rodzaje chłoniaków to nowotwory złośliwe o różnym stopniu złośliwości. Choć większość chłoniaków to choroby wyleczalne, rokowania ich zależą przede wszystkim od rodzaju chłoniaka oraz stadium zaawansowania wykrytej choroby.

Pod wpływem różnych czynników komórki układu chłonnego mogą ulegać przemianom nowotworowym, co prowadzi do nieprawidłowego i niekontrolowanego przez organizm namnażania zmutowanej linii komórkowej. Komórki układu chłonnego, które najczęściej ulegają przemianom nowotworowym to limfocyty B, limfocyty T i komórki NK (naturalne komórki cytotoksyczne).

Chłoniak – co to jest?

Chłoniaki to choroby nowotworowe, które wywodzą się z układu limfatycznego. Najczęściej dotykają węzły chłonne i szpik, czasami też inne narządy (np. jelita, ośrodkowy układ nerwowy, skóra).

Jakie są rodzaje chłoniaków?

W zależności od tego, z jakich komórek układu chłonnego wywodzi się nowotwór, może powodować on różne objawy i zajmować różne narządy.

Wśród chłoniaków wyróżnia się:

• chłoniaki nieziarnicze, czyli chłoniaki nie-Hodgkinowskie (NHL – non-Hodgkin lymphoma);
• chłoniak ziarniczy, czyli chłoniak Hodgkina (HL – Hodgkin lymphoma).

Chłoniaki nieziarnicze

Mając na względzie dynamikę rozwoju choroby, chłoniaki nie-Hodgkinowskie można zaś podzielić na:

• chłoniaki powolne (tzw. indolentne) – np. chłoniak grudkowy lub chłoniak strefy brzeżnej;
• chłoniaki agresywne np. chłoniaki rozlane z dużych komórek B (DLBCL);
• chłoniaki bardzo agresywne (np. chłoniak Burkitta).

Chłoniaki nieziarnicze znajdują się na 7. miejscu wśród nowotworów złośliwych jeśli chodzi o zachorowalność i śmiertelność spowodowaną chorobami nowotworowymi. Natomiast chłoniak Hodgkina stanowi około 0,5% wszystkich nowotworów złośliwych z zachorowalnością na poziomie 2-3 osób na 100.000 w ciągu roku. W przypadku tej choroby obserwuje się dwa szczyty zachorowalności – trzecią dekadę życia i po 50-tym roku życia. Szacuje się, iż w Polsce występuje kilkanaście nowych zachorowań na chłoniaki nieziarnicze na 100 000 mieszkańców rocznie.

Najczęściej występującą grupą chłoniaków nie-Hodgkina są chłoniaki rozlane z dużych komórek B (DLBCL), które wywodzącą się z dojrzałych, obwodowych limfocytów B. Zachorowania na DLBCL stanowią około 35% wszystkich zachorowań na chłoniaki i około 80% na chłoniaki agresywne. Częstość występowania DLBCL w Europie szacuje się na kilkanaście przypadków na 100 000 w roku i wzrasta ona wraz z wiekiem. Ponad połowa pacjentów w momencie rozpoznania ma co najmniej 65 lat, jednak chłoniak rozlany z dużych komórek B może pojawić się właściwie w każdej grupie wiekowej.

Chłoniaki ziarnicze

Chłoniak ziarniczy, czyli chłoniak Hodgkina, nazywany również ziarnicą złośliwą lub limfogranulomatozą, to nowotwór zajmujący węzły chłonne oraz pozawęzłową tkankę limfatyczną, a czasem także szpik. Zmiany w obrębie węzłów chłonnych dotykają przede wszystkim okolic szyi, śródpiersia, pach i jamę brzuszną. Dokładne przyczyny powstawania ziarnicy złośliwej nie są znane, jednak często jako jeden z czynników jej rozwoju wymienia się wirus Epsteina-Barr (EBV). Limfogranulomatoza zaklasyfikowana została jako osobna grupa chorób, względu na obecność komórek Reeda-Sternberga, odpowiedzialnych za przyciąganie innych białych krwinek. Ziarnica złośliwa, mimo dość niepokojącej nazwy, posiada wysoki odsetek całkowitych wyleczeń.

Chłoniaki agresywne i powolne

Chłoniaki agresywne wyróżnia szybkie tempo wzrostu oraz dynamiczne pojawianie się objawów. Zwykle wymagają natychmiastowego i intensywnego leczenia, które wdraża się od razu po diagnozie. Celem terapii w tym przypadku często jest wyleczenie.

Chłoniaki powolne, inaczej indolentne, rosną stopniowo i przez długi czas mogą nie wywoływać objawów. Z tego powodu często decyzja o leczeniu jest odroczona do momentu wystąpienia symptomów lub progresji choroby. Głównym celem leczenia chłoniaków powolnych jest kontrola choroby i długotrwała remisja.

Przeczytaj więcej: Jakie są rodzaje chłoniaków?

Jakie są przyczyny chłoniaka?

W przypadku chłoniaka bardzo trudno o jest wskazać jednoznaczne przyczyny jego powstawania oraz powody mutacji, ponieważ zazwyczaj przyczyn powstania chłoniaka jest kilka. Trudno również wskazać działania profilaktyczne, dlatego w przypadku tego nowotworu krwi mówi się zazwyczaj o możliwych czynnikach ryzyka.

Chłoniak - czynniki ryzyka:

• predyspozycje osobnicze i genetyczne,
• choroby autoimmunologiczne,
• infekcje i zakażenia, zwłaszcza wirusowe,
• pierwotne i wtórne niedobory odporności,
• znaczna otyłość (BMI >30),
• długotrwała ekspozycja na pestycydy, azbest, benzen lub promieniowanie jonizujące,
• stan po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych lub narządów wewnętrznych,
• stan po radioterapii i chemioterapii.

Czynniki ryzyka w przypadku chłoniaków nieziarniczych i ziarniczych mogą być związane z wpływem środowiska zewnętrznego, genetyką albo nieprawidłowościami działania układu immunologicznego oraz infekcjami wirusowymi i bakteryjnymi. Przyczyny rozwoju chłoniaków różnią się w zależności od rodzaju nowotworu układu chłonnego.

Dowiedz się więcej: Chłoniak – przyczyny

Objawy chłoniaka

Chłoniak we wczesnym stadium może nie dawać jednoznacznych i widocznych objawów, a w wielu przypadkach morfologia krwi może być prawidłowa, dlatego łatwo przeoczyć początek rozwoju choroby. Wczesne symptomy mogą przypominać zwykłe przeziębienie, jednak tym, co powinno nas zaniepokoić jest utrzymujące się powiększenie węzłów chłonnych w obrębie całego ciała. Jakie sygnały ze strony organizmu i objawy ogólne powinny nas zaniepokoić?

Pierwsze objawy chłoniaka

Do wczesnych objawów chłoniaka należą:

• Powiększone, niebolesne węzły chłonne regionalnie lub bardziej rozsiane, czasem tworzące pakiety węzłowe
• Utrzymująca się gorączka lub stany podgorączkowe, czasami nawracające
• Wzmożone nocne pocenie się,
• Nieuzasadniona i szybka utrata masy ciała,
• Osłabienie i poczucie ogólnego rozbicia,
• Bóle okolic brzucha i dolegliwości ze strony układu pokarmowego,
• Powiększona wątroba i śledziona,
• Infekcje górnych dróg oddechowych i płuc objawiające się kaszlem,
• Duszności i problemy z oddychaniem,
• Bóle kości,
• Swędzące wysypki zlokalizowane zwłaszcza w fałdach skórnych.

Jeśli powiększone węzły chłonne lub inne powyższe objawy lub ich część utrzymuje się powyżej 14 dni, warto udać się do lekarza, który nas zbada, zleci szczegółowe badania diagnostyczne.

Diagnostyka chłoniaka – jakie badania wykonać?

Diagnostyka chłoniaka rozpoczyna się od przeprowadzenia szczegółowego wywiadu, badania fizykalnego, a następnie wymaga przeprowadzenia szeregu badań, które pomagają nie tylko rozpoznać chorobę, ale też określić jej rodzaj i stopień zaawansowania. Wykonuje się:

• Badanie histopatologiczne (ocena pod mikroskopem pobranej podczas biopsji tkanki podejrzanej o proces nowotworowy – zwykle – węzła chłonnego),
• Badania obrazowe:
  • RTG (np. ocena śródpiersia, węzłów chłonnych),
  • USG (ocena narządów, tkanek i powierzchownych węzłów chłonnych),
  • Tomografia komputerowa (dokładne zobrazowanie węzłów chłonnych i narządów),
  • Pozytonowa tomografia emisyjna (ocena charakteru zmian chorobowych),
  • Rezonans magnetyczny (np. przy podejrzeniu zmian w ośrodkowym układzie nerwowym),
• Badania krwi:
  • Morfologia krwi z rozmazem,
  • Badania biochemiczne,
  • Badania układu krzepnięcia,
  • Badania czynników infekcyjnych, np. wirusologiczne,
• Biopsja szpiku kostnego (trepanobiopsja),
• Punkcja lędźwiowa (badanie płynu mózgowo-rdzeniowego na obecność komórek chłoniaka),
• Immunofenotypowanie komórek,
• Badania genetyczne i molekularne,
• EKG (przed rozpoczęciem chemioterapii).

Pamiętaj, że zestaw badań diagnostycznych jest dobierany indywidualnie, na podstawie wstępnej oceny objawów przez lekarza.

Jak wygląda leczenie chłoniaka?

Leczenie i rokowania chłoniaka zależą przede wszystkim od jego rodzaju, stopnia zaawansowania oraz czynników ryzyka. Ten rodzaj nowotworów krwi często można jednak skutecznie leczyć nawet w przypadku zaawansowanego lub agresywnego rodzaju choroby.

Chłoniaki najczęściej należą do nowotworów wrażliwych na chemioterapię, a niektóre jego rodzaje - np. chłoniak Hodgkina także na leczenie radioterapią. Bardzo często stosowana jest także immunoterapia z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych, które w precyzyjny sposób odnajdują nieprawidłowe komórki nowotworowe i je niszczą (np. rituksimab, alemtuzumab, brentuksymab vedotin), a także połączenie chemio i immunoterapii, czyli immunochemioterapia.

Coraz częściej są stosowane terapie celowane z wykorzystaniem Inhibitorów kinaz tyrozynowych i ścieżek sygnałowych (Ibrutynib, akalabrutynib, venetoklaks i inne). Nowoczesne metody terapii komórkowej z wykorzystywaniem komórek CAR-T otwierają nowe możliwości w leczeniu zwłaszcza opornych, nawrotowych postaci chłoniaków. Niekiedy także w leczeniu chłoniaków stosowane są transplantacje allogenicznych komórek krwiotwórczych, choć częściej wykonywane są autotransplantacje komórek krwiotwórczych, umożliwiające wykorzystywanie chemioterapii i radioterapii wysokodawkowanej.

Istotna jest personalizacja leczenia. Chłoniaki powolne (indolentne) zakładają osiągnięcie dobrej kontroli choroby, pełnej lub bardzo dobrej remisji choroby, natomiast w przypadku chłoniaków agresywnych – podejście jest także agresywne, z założeniem opcji całkowitej odpowiedzi.

Sprawdź też: Leczenie nowotworów krwi

Rokowania przy chłoniakach

Chłoniaki są nowotworami złośliwymi, natomiast rokowania zależą od rodzaju nowotworu i jego stadium zaawansowania. Nie bez znaczenia pozostaje także czas potrzebny do postawienia diagnozy. Nie jest to łatwe, ponieważ objawy łatwo przeoczyć, a do pełnej diagnozy potrzeba często wielu dodatkowych badań, włącznie z badaniem histopatologicznym węzła chłonnego, badaniami obrazowymi, których celem jest określenie rodzaju i zaawansowania nowotworu.

Rokowania przy chłoniakach są uzależnione od wielu czynników, ale nowoczesna medycyna daje coraz nowsze możliwości aby pokonać groźnego wroga. W przypadkach opornych lub nawrotowych chłoniaków często stosowane są „tradycyjne” lub nowocześniejsze terapie komórkowe.

Więcej informacji: Rokowania w chorobach nowotworowych krwi - białaczka, chłoniak, szpiczak

Chłoniak – pytania i odpowiedzi

Poznaj odpowiedzi na często zadawane pytania o chłoniaka.

BIBLIOGRAFIA:

Robak T, Warzocha K, Meder J, Dmoszyńska A. Nowotwory limfoproliferacyjne. Interna Szczeklika 2015. Medycyna Praktyczna, Kraków 2015;1755-1784.

Warzocha K. Chłoniaki rozlane z dużych komórek B. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych 2013. Krzakowski M, Warzocha K. (red). Via Medica Gdańsk 2013; 897-915.

Wróbel T. Chłoniak Hodgkina. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych 2013. Krzakowski M, Warzocha K. (red). Via Medica Gdańsk 2013;981-990.

https://www.esmo.org/Guidelines/Haematological-Malignancies/Hodgkin-Lymphoma

https://www.esmo.org/Guidelines/Haematological-Malignancies/Diffuse-Large-B-Cell-Lymphoma

https://onkologia.org.pl/pl/chloniak-hodgkina-czym-sa-chloniaki#page-main-image

https://www.lls.org/lymphoma/hodgkin-lymphoma/diagnosis

https://gco.iarc.who.int/media/globocan/factsheets/cancers/39-all-cancers-fact-sheet.pdf