Anemia (niedokrwistość) – objawy, rodzaje, przyczyny i leczenie

Anemia – co to za choroba?

Anemia, nazywana również niedokrwistością, może wystąpić u:

• kobiet,
• mężczyzn,
• dzieci,
• osób starszych.

W organizmie chorego proces transportu tlenu zostaje zaburzony, przez co tkanki oraz inne narządy nie są dostatecznie dotlenione. Anemia wiąże się ze zmniejszoną ilością hemoglobiny w organizmie – białka, które odpowiada za transport tlenu z płuc do tkanek ciała oraz barwę krwi. Często towarzyszy jej obniżona liczba erytrocytów, czyli czerwonych krwinek, oraz hematokrytu.

Czynnikiem ryzyka przy anemii mogą być np.:

• choroby przewodu pokarmowego,
• obfite miesiączki u kobiet,
• choroby nerek,
• przewlekłe schorzenia, takie jak choroby autoimmunologiczne lub reumatoidalne zapalenie stawów – chorzy są w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia anemii (tzw. niedokrwistość chorób przewlekłych).

Co ważne, niedokrwistość jest jedynie objawem, konsekwencją innej choroby, którą zawsze należy zidentyfikować w trakcie prowadzonej diagnostyki.

Podstawowa klasyfikacja anemii

Etiologicznie anemię można dzielić na:

1. Związane z utratą krwi (pokrwotoczne) – po urazach, związane z przewlekłym krwawieniem z przewodu pokarmowego albo krwawieniem miesiączkowym.
2. Związane z upośledzeniem wytwarzania krwinek czerwonych: Nieboborowe (niedobór żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego); Choroby szpiku, np. anemia aplastyczna, i Anemie towarzyszące chorobom przewlekłym.
3. Związane ze zwiększonym niszczeniem krwinek czerwonych, czyli anemie hemolityczne – wrodzone lub nabyte.
4. Sytuacje mieszane, np. przewlekłe krwawienie, powodujące niedobory żelaza, Choroby przewlekłe, przy których współistnieją też niedobory.

Często przyczyny anemii mogą też wynikać z uwarunkowań biologicznych, ponieważ m.in. kobiety w okresie rozrodczym tracą więcej krwi regularnie, podczas menstruacji. Mają więc mniejsze zapasy żelaza niż mężczyźni.

Niedokrwistość – objawy anemii

Mimo, że przyczyn niedokrwistości jest wiele, to anemia objawia się podobnie u mężczyzn i kobiet. Najczęstsze symptomy to:

- zmęczenie,
- znużenie,
- spadek tolerancji po wysiłku, a towarzyszące mu osłabienie uniemożliwia wykonywanie obowiązków domowych i służbowych.

Chorym mogą również doskwierać bóle i zawroty głowy, a także trudności w skupieniu się czy uczucie kołatania serca, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, wypadanie włosów, łamliwość paznokci.

Typowe objawy anemii łatwo pomylić z przewlekłym zmęczeniem oraz stresem, a to wynika m.in. z:

• szybszego i większego rozpadu erytrocytów, spowodowanego np. ich niewłaściwą budową, uwarunkowaniami genetycznymi, czy reakcją autoimmunologiczną;
• nieprawidłowej produkcji czerwonych krwinek, które może wiązać się m.in. z niedoborami niezbędnych substancji czy niepoprawnym funkcjonowaniem szpiku kostnego;
• nagłą utratą krwi, będącej następstwem np. wypadku;
• długotrwałego krwawienia, m.in. z dróg rodnych, narządu wewnętrznego lub przewodu pokarmowego;
• innych chorób, mających wpływ na produkcję erytrocytów.

O postępującej anemii mogą świadczyć również blada skóra oraz rozjaśnione śluzówki w jamie ustnej. Nasilenie objawów zależy od głębokości anemii oraz szybkości jej narastania.

To może Cię zainteresować: Czy anemia może być objawem białaczki?

Anemia – przyczyny niedokrwistości

Jak już wspomniano, anemia może mieć różne przyczyny.

Anemia wynikająca z niedoboru żelaza

Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości. Wynika m.in. z:

• przewlekłej utraty krwi (zwłaszcza u kobiet, związany z ujemnym bilansem żelaza i brakiem odpowiedniej suplementacji),
• diety ubogiej w żelazo (najczęściej z powodu braku czerwonego mięsa w diecie),
• zaburzonego wchłaniania i przyswajania żelaza (np. choroby zapalne żołądka, jelit, niedoczynność tarczycy).

Charakterystycznymi objawami dla tego rodzaju niedokrwistości są łamliwe, rozdwajające się paznokcie z widocznymi zmianami, osłabienie lub nadmierne wypadanie włosów czy spaczone łaknienie (np. apetyt na surowy ryż).

Wczesne wykrycie tego typu anemii jest szczególnie istotne u dzieci – niedobór żelaza i towarzysząca mu niedokrwistość mogą prowadzić m.in. do niepoprawnego wykształcenia się układu odpornościowego.

Zawsze należy zidentyfikować przyczynę niedoboru żelaza. U kobiet najczęściej związana jest z ujemnym miesięcznym bilansem żelaza – większa utrata podczas miesiączek niż podaż w diecie. Warto też sprawdzić, jaką stosować dietę żeby uzupełnić niedobory pokarmowe. Ważna jest kontrola ginekologiczna, a czasami trzeba wykonać również badania endoskopowe przewodu pokarmowego. Kiedy występuje negatywny bilans żelaza, należy regularnie suplementować żelazo, aby zabezpieczyć bieżące zapotrzebowanie organizmu i uzupełnienie zapasów, w postaci Ferrytyny.

Anemia aplastyczna

Niedokrwistość aplastyczna może być wrodzona (20%) lub nabyta (80%) (czasami jako efekt powikłań pewnych infekcji wirusowych (np. Parwowirus B19, wirusowe zakażenie wątroby, HIV), czy promieniowań jonizujących)). Może też wynikać z reakcji immunologicznej samoistnej lub towarzyszącej innym chorobom układowym.

Wynika z niewydolności szpiku kostnego, który jest skutkiem aplazji lub hipoplazji układu krwiotwórczego.

Anemia aplastyczna może prowadzić do pancytopenii, czyli niedoboru wszystkich komórek krwi – nie tylko erytrocytów, ale także np. płytek krwi czy leukocytów.

Jedną z najczęściej występujących wrodzonych niedokrwistości aplastycznych jest anemia Fanconiego, którą można wykryć na wczesnym etapie rozwoju dziecka – charakteryzuje się m.in. małogłowiem, nieprawidłową pigmentacją skóry czy niedorozwojem słuchu.

W ciężkiej anemii aplastycznej o różnym pochodzeniu, często metodą leczenia i wyleczenia z wyboru jest allogeniczna transplantacja szpiku.

Anemia megaloblastyczna

Przyczyną anemii megaloblastycznej są zaburzenia w procesie powstania czerwonych krwinek z powodu nieprawidłowej syntezy DNA. Jest to związane z istotnym niedoborem witaminy B12, co prowadzi do upośledzenia mechanizmu krwiotworzenia w szpiku. Problem dotyczy nie tylko komórek układu czerwonokrwinkowego, ale także komórek macierzystych i innych prekursorów krwiotworzenia. Niedobory witaminy B12 często dotyczą wegan i wegetarian, niesuplementujących witaminę B12.

Pojawiają się tzw. megaloblasty, które są większe niż prekursorzy czerwonych krwinek, a ich jądro komórkowe ma zaburzoną budowę oraz bardziej obfitą cytoplazmę. W morfologii zaś obserwuje się makrocyty, czyli duże krwinki czerwone, niska hemoglobina, a czasami także braki pozostałych elementów komórkowych (leukocytów, trombocytów).

W przebiegu tego typu anemii spada liczba czerwonych krwinek, co obniża jakość procesu przepływu tlenu w organizmie.

Jednym z rodzajów anemii megaloblastycznej jest anemia złośliwa, nazywana także anemią Addisona-Biermera, charakteryzująca się upośledzeniem wchłaniania witaminy B12 przez jelito cienkie przez powstające w przewodzie pokarmowym przeciwciała (proces autoimmunologiczny). Witamina B12 bierze bezpośredni udział w powstawaniu komórek szpiku, w tym czerwonych krwinek.

Ten rodzaj choroby objawia się rozwojem niedokrwistości makrocytarnej, a także zaburzeniami neurologicznymi czy nieprawidłową pracą układu pokarmowego.

Zaburzone wytwarzanie erytrocytów wpływa na transport tlenu we krwi, dlatego towarzyszące objawy niekiedy są mylone z długotrwałym stresem. Anemia złośliwa jest chorobą autoimmunologiczną. Pozajelitowa suplementacja witaminy B12 wówczas jest konieczna przez całe życie.

Niedobór kwasu foliowego

Innym rodzajem niedokrwistości megaloblastycznej jest ta spowodowana niedoborem kwasu foliowego w diecie (często u osób starczych), zmniejszone wchłanianie przy chorobach jelit, nadużywanie alkoholu. Obraz kliniczny jest bardzo podobny do tego przy niedoborze witaminy B12.

Anemia hemolityczna

Anemia hemolityczna wiąże się z nieprawidłowym rozpadem krwinek czerwonych, czyli skróceniem ich czasu życia, nazywaną hemolizą, do czego dochodzi w różnych miejscach w organizmie np. wewnątrz naczyń krwionośnych.

Ten rodzaj niedokrwistości może być wrodzony (np. sferocytoza, talasemia, anemia sierpowatokrwinkowa) lub nabyty oraz wynikać z różnych przyczyn – począwszy od wzmożonej produkcji przeciwciał (np. autoimmunologiczne), skończywszy na zażywanych lekach czy używkach.

Przy niedokrwistości hemolitycznej często obserwuje się splenomegalię (powiększenie śledziony), czasami hepatomegalię (powiększenie wątroby), natomiast w badaniach krwi, poza niedokrwistością, podwyższony poziom bilirubiny (żółtaczki hemolitycznej), retikulocytów, przy prawidłowym poziomie żelaza. Leczenie zależy od przyczyny niedokrwistości hemolitycznej. W ciężkich przypadkach immunologicznej anemii hemolitycznej może być konieczny np. zabieg polegający na wymianie osocza krwi, a przy leczeniu ciężkiej talasemii – transplantacja szpiku.

To może Cię zainteresować: Pozostałe choroby szpiku kostnego

Jakie badania są wykonywane przy podejrzeniu anemii (niedokrwistości)?

Diagnostyka anemii obejmuje w pierwszej kolejności badania morfologii krwi. W morfologii zobaczymy liczbę krwinek czerwonych, poziom hemoglobiny i hematokrytu, a także parametry charakteryzujące krwinki czerwone. Istotne są także pozostałe parametry komórkowe – leukocyty i trombocyty. Dość często przy niedokrwistości z niedoboru żelaza obserwuje się wzrost liczby płytek krwi. Parametrami wspomagającymi i uzupełniającymi diagnostykę mogą być:

• stężenia ferrytyny,
• stężenia transferyny,
• całkowitą zdolność transferyny do związania żelaza,
• saturację transferyny,
• poziom żelaza,
• lekarz może zadecydować także o wykonaniu innych badań diagnostycznych, w zależności od sytuacji, objawów przedmiotowych i podmiotowych (np. stężenia witaminy B12, poziomu kwasu foliowego, mikroskopowego rozmazu krwi, poziomu retikulocytów, LDH, bilirubiny, badania kału na krew utajoną i tak dalej.

U niektórych osób trzeba będzie także określić odczyn opadania czerwonych krwinek (OB) oraz zrobić ogólne badania moczu i kału. Niekiedy konieczne są badania obrazowe (np. USG jamy brzusznej), badania endoskopowe (gastroskopia/kolonoskopia), badania ginekologiczne, endokrynologiczne, reumatologiczne lub inne.

W razie wystąpienia niepokojących objawów, które mogłyby wskazywać na anemię, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. W trakcie wywiadu oraz badania fizykalnego oceni on stan zdrowia pacjenta oraz w razie potrzeby zleci dodatkowe badania.

Czy anemia jest groźna?

Anemii nie należy lekceważyć. Czy jest groźna? Zdiagnozowana, ale nieleczona niedokrwistość może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak zasłabnięcia, niedokrwienia m.in. serca, duszności, zwłaszcza, jeśli w tle są ukryte inne choroby np.:

• nowotwory,
• choroby nerek,
• choroby zapalne przewodu pokarmowego,
• choroby reumatologiczne,
• choroby zakaźne i inne.

Skutkiem nieleczonej anemii mogą być także zaburzenia pracy mózgu – ze względu na zakłócenia w procesie przepływu tlenu w organizmie.

Niezwykle istotne jest wykrycie anemii w pierwszych miesiącach życia dziecka, gdyż wpływa ona na jego rozwój intelektualny, a zmniejszona ilość np. żelaza we krwi na jego funkcje poznawcze.

Dlatego bagatelizowanie wyników krwi, lekceważenie źródeł niedokrwistości, jej objawów i zaleceń lekarza wpływa niekorzystnie na pokonanie choroby, a także przyszłe rokowania na całkowite wyzdrowienie z dolegliwości towarzyszących.

Dowiedz się więcej o procesie rejestracji w bazie potencjalnych Dawców szpiku. Dołącz do nas już dziś i podaruj komuś drugą szansę na życie!

Niedokrwistość w ciąży

Podczas ciąży częste są zaburzenia w składzie komórkowym morfologii krwi. Często obserwuje się łagodną niedokrwistość, przeważnie związaną ze wzrostem zapotrzebowania organizmu na ważne składniki potrzebne w krwiotworzeniu, a także w związku z większą objętością krążącej krwi. Normy hemoglobiny u ciężarnych są nieco niższe niż w populacji kobiet poza okresem ciążowym – niedokrwistością określa się stan, kiedy Hemoglobina jest poniżej 11 g/dl. Organizm ciężarnej kobiety musi wyprodukować dodatkową krew dla płodu (ok. 20-30%), która zapewni jego prawidłowy rozwój.

To sprawia, że u przyszłej mamy zwiększa się zapotrzebowanie na żelazo, kwas foliowy i witaminę B12. Łagodne stadium anemii w II i III trymestrze nie musi być powodem do niepokoju, jednak powinna ona pozostawać pod stałą opieką ginekologa i regularnie kontrolować morfologię krwi.

Jak wygląda leczenie anemii?

W zależności od rodzaju i przyczyny anemii lekarz dostosowuje sposób leczenia Pacjenta do jego stanu zdrowia. Odpowiednio przeprowadzona diagnostyka powinna wspomóc specjalistę w wykryciu źródła występującej niedokrwistości, których może być wiele, i ułatwić skuteczne leczenie anemii.

Najczęściej, przy anemiach niedoborowych trzeba identyfikacja przyczyny niedoboru, uregulować a także suplementować niezbędne składniki (żelazo, witamina B12, kwas foliowy).

Jeśli występuje niedokrwistość wynikająca z dużego urazu i krwotoku może być wskazane przetaczanie koncentratu krwinek czerwonych.

Przy niektórych anemiach wrodzonych, hemoglobinopatiach czy też ciężkiej anemii aplastycznej może być konieczne przeprowadzenie transplantacji krwiotwórczych komórek macierzystych.

Znalezienie przyczyny niedokrwistości jest bardzo ważne dla ustalenia właściwego procesu leczenia oraz zapobiegania nawrotom choroby

Przeczytaj również: Jakie są rodzaje przeszczepień krwiotwórczych komórek macierzystych?

Dieta przy anemii (niedokrwistości)

Jeśli przyczyną anemii są niedobory składników pokarmowych, dieta powinna zawierać odpowiednie produkty, np. zawierające żelazo, witaminę B12 czy kwas foliowy. Dlatego przy niedoborach żelaza może być zalecane jedzenie m.in. czerwonego mięsa, ryb, jaj, ponieważ w nich znajduje się żelazo hemowe, które jest najlepiej przyswajalne przez organizm. Wówczas warto także włączyć do codziennego jadłospisu warzywa i owoce bogate w witaminę C, która zwiększa wchłanianie żelaza z pożywienia. Dobrze również ograniczyć spożycie kawy, herbaty oraz produktów mlecznych, które mogą utrudniać przyswajanie tego pierwiastka.

Jak zapobiegać anemii?

Ważne będą m.in. wyważona suplementacja witaminy B12, kwasu foliowego i żelaza, a także odpoczynek i regularne dotlenianie organizmu.

Anemia (niedokrwistość) – podsumowanie

Anemia to poważny objaw, który może być manifestacją istotnych problemów w organizmie, a także może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, jeśli nie będzie zdiagnozowana i leczona. Aby rozpoznać anemię, trzeba być czujnym na jej objawy, zgłosić się do lekarza w celu przeprowadzenia diagnostyki. Ważne są:

• wczesna diagnoza objawów,
• badania laboratoryjne.

Proces leczenia powinien być dostosowany do potrzeb Pacjenta, przyczyny anemii oraz jej rodzaju. Systematyczna kontrola parametrów krwi oraz współpraca z lekarzem są nieodłącznym elementem terapii niedokrwistości.

Bibliografia:

1. https://www.czytelniamedyczna.pl/3574,niedokrwistosc-u-kobiet-ciezarnych.html

2. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/choroby-krwi/152170,niedokrwistosc-anemia

3. https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/anemia-skad-sie-bierze-kto-choruje-i-co-robic-gdy-sie-pojawi

4. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0002870325001437

5. https://zdrowie.pap.pl/genetyka/anemia-sierpowata-co-warto-o-niej-wiedziec

6. https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.71.11.2.4.1

7. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-krazenia/niedokrwistosc-zalecenia-i-jadlospis/

8. https://journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/view/97860

9. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/94023,immunologiczna-niedokrwistosc-addisona-i-biermera

10. https://www.mp.pl/pacjent/hematologia/choroby/224805,niedokrwistosc-hemolityczna

11. https://www.gov.pl/web/psse-krakow/swiatowy-dzien-anemii-sierpowatej

12. https://www.genetyczne.pl/anemia-sierpowata-objawy-i-leczenie/

13. WHO: Guideline: Intermittent iron and folic acid supplementation in menstruating women. https://iris.who.int/server/api/core/bitstreams/1fb5fa1d-6efc-4acd-81ae-40fbf8fec5c8/content